انتخابات چیست؟

انتخابات چیست؟ چه تاریخچه‌ای دارد؟ مهمترین شیوه‌های برگزاری انتخابات چیست؟ هر کدام چه محاسن و معایبی دارند؟

انتخابات چیست؟

انتخابات فرآیندی رسمی است که با گام‌ها و مراحل از پیش تعیین شده این امکان را فراهم می‌کند که مردم برای مدت مشخصی از آیندهٴ حاکمیت در کشورشان تصمیم‌گیری کنند. انتخابات اصلی‌ترین شیوه اعمال حاکمیت مردم بر مردم بوده و شاخصی برای دموکراسی محسوب می‌شود.

پیشینه تاریخی انتخابات چیست؟

سنگ بنای انتخابات در بریتانیا گذاشته شد. با رشد بورژوازی شهری، درخواستهای فزایندهٴ این طبقه برای مشارکت در تصمیم‌گیریها، حاکمیت را وادار کرد تا نمایندگان این نیروی جدید را در تصمیم‌گیریها شرکت دهند. این نمایندگان از طریق انتخاباتی ساده برگزیده می‌شدند.
اما در سده‌های هفدهم و هجدهم بود که انتخابات به شکل امروزی آن شکل گرفت. انقلا‌بیون اروپا مصلحت و خیر اجتماعی را در آن دیدند که طی انتخابات، برگزیدگان و نخبگان جامعه زمام قدرت را بهدست گیرند. بدین ترتیب انتخابات در کشورهای توسعه یافته پایه‌گذاری شد.

قوانین حاکم بر برگزاری انتخابات چیست؟

کشورهای مختلف قوانین متفاوتی در رابطه با انتخابات دارند. در حقیقت قانون انتخابات در هر کشور اصلی‌ترین بخش قانون اساسی آن کشور محسوب می‌شود؛ چرا که این قانون منشأ قدرت یا ضعف دولتهایی است که در پی انتخابات زمام امور را در دست می‌گیرند.
به‌طور عام قوانینی بر انتخابات حاکم است.
یک رای- کسانی که واجد شرایط رأی دادن هستند می‌توانند تنها یک رأی در صندوق بیاندازند.
برابری- همهٴ رای‌ها برابر بوده و یکسان شمرده می‌شوند.
مخفی بودن رای- باید در جریان و پس از انتخابات رأی افراد مخفی بماند.
ممنوعیت تقلب- آرای داده شده مردم را نمی‌توان تغییر داد، نمی‌توان نابود کرد و هیچ رأیی را نمی‌توان پس از پایان انتخابات به آرای داده شده اضافه کرد.
کنترل انتخابات: هر انتخاب کننده حق دارد در هر زمانی که می‌خواهد درستی شرایط گفته شده را کنترل کند.

بر اساس قانون انتخابات آزاد انتخاب کنندگان و نامزدها باید بدون توجه به نژاد، جنسیت، دین و مذهب، ثروت یا موقعیت اجتماعی انتخاب کرده یا انتخاب شوند. البته بر اساس قانون انتخابات کشورها محدویتهایی درباره سن، سلامتی روان و مجرمان نیز وجود دارد.

چند نوع نظام انتخاباتی وجود دارد؟

نظامهای انتخاباتی را می‌توان به سه دستهٴ کلی تقسیم کرد: نظام انتخاباتی اکثریتی
نظام انتخاباتی تناسبی
نظام انتخاباتی مختلط

نظام انتخاباتی اکثریتی چگونه است؟

این نظام از قدیمی‌ترین و متداولترین شیوه انتخابات است و بر اساس آن اولین فرد یا حزبی که در مقایسه با دیگران آرای بیشتری به‌دست آورد، پیروز انتخابات بوده و تمام کرسیها را از آن خود می‌کند. برخی بر این باورند که این شیوه انتخابات ناعادلانه است. چرا که به‌عنوان مثال در حوزه‌ای با 100 رأی دهنده و9 نامزد در صورتی‌که یکی از نامزدها 20 رأی و بقیه هر کدام 10 رأی کسب کنند، نمایندهٴ این حوزه تنها با20% کل آرا انتخاب می‌شود. بسیاری کشورها با پذیرش اصل نظام انتخابات اکثریتی کوشیده‌اند تا حد ممکن آن را اصلاح کنند، در نتیجه شاهد انواع نظامهای انتخاباتی اکثریتی هستیم.

انواع نظام انتخاباتی اکثریتی چیست؟

انتخابات اکثریتی یک مرحله‌ای در این نظام انتخاباتی، کسانی که در تنها مرحله انتخابات، آرای بیشتری نسبت به دیگران کسب کنند برندگان انتخابات محسوب می‌شوند.
انتخابات چند مرحله‌ای:
در این نوع نظام، انتخابات آن قدرتکرار می‌شود تا منتخب نهایی از بالاترین درصد آرا بهره‌مند گردد و از مشروعیت کافی برخوردار شود. در هر نوبت، تعدادی از نامزدها حذف شده و انتخابات میان دارندگان بیشترین آرا تکرار می‌شود و در پایان، فردی که نصف به علاوه‌ی یک رأی را به‌دست آورد، انتخاب می‌شود.
در عمل برای جلوگیری از تکرار چند بارهٴ انتخابات روشهایی در نظر گرفته می‌شود.

اکثریت نسبی در دور دوم

در این روش در دور دوم کسانی که اکثریت نسبی را احراز کنند برگزیده می‌شوند، حتی اگر آرای اکتسابی آنها کمتر از نصف به‌علاوه یک باشد.
محدود کردن انتخاب شوندگان دور دوم:
بر این اساس، تعدادی از نامزدهایی که در دور نخست، بیشترین آرا را کسب کرده‌اند، حق شرکت در دوم را دارند و باقی حذف می‌شوند. برای این منظور برخی از کشورها شرط نامزدی در دور دوم را احراز در صدی از آرا در دور نخست تعیین کرده‌اند.

تک رأی قابل انتقال

راه‌حلهای پیشین، مبتنی بر تکرار انتخابات بود، ولی در نظام تک رأی قابل انتقال به جای تکرار انتخابات، در همان مرحله نخست، از رأی دهنده خواسته می‌شود رأی مرحله دوم خود را نیز مشخص کند. در نتیجه اگر هیچ‌کدام از نامزدها در همان مرحله اول اکثریت آراء را به‌دست نیاورند، رأی دوم نامزدهایی که کمترین آراء را آورده‌اند خوانده و به دیگر نامزدها اضافه می‌شود. این روش ادامه می‌یابد تا یکی از نامزدها اکثریت آراء را کسب کند.
مزایا و معایب نظام اکثریتی چیست؟
در نظام انتخابات اکثریتی، گروه‌های کوچک امید چندانی برای کسب کرسی نمایندگی ندارند و از گردونه ادارهٴ کشور حذف می‌شوند.
طرفداران نظام اکثریتی این نظام انتخاباتی را نوعی معامله میان اجرای کامل عدالت و ثبات سیاسی در کشور می‌دانند چرا که در این روش اگر‌ چه حق همهٴ گروهها به تناسب میزان آرای آنها کاملاً رعایت نشده، ولی در مقابل، این نظام انتخاباتی موجب تشکیل دولتهای با ثبات و مقتدر می‌گردد.

نظام انتخاباتی تناسبی چگونه است؟

نظام انتخاباتی تناسبی با توجه به معایب نظام اکثریتی، بسیاری از کشورها به نظام تناسبی روی آورده‌اند. در نظام تناسبی، بر خلاف نظام اکثریتی که در آن برنده انتخابات در هر منطقه، همهٴ کرسیها را به خود اختصاص می‌دهد، هر حزب یا گروهی به تناسب آرای خود می‌تواند صاحب کرسی نمایندگی باشد.
بدین ترتیب نظام تناسبی، بر ارائه فهرست از طرف احزاب مبتنی است و انتخابات تنها در یک مرحله انجام می‌شود.
در نظام انتخاباتی تناسبی برای این‌که حزب یا فهرستی بتواند در تقسیم بندی کرسیها سهمی داشته باشد، لازم است درصد مشخصی از آرا را به‌دست آورد. این درصد در کشورهای مختلف، متفاوت است. به‌عنوان نمونه، در دانمارک 2 درصد، فرانسه 5 درصد، یونان 3 درصد و در سریلانکا 12 درصد می‌باشد. در نتیجه، در نظام انتخابات تناسبی هم، درصدهای پایینی حذف می‌شوند و اصل «کرسی به تناسب آرا» به‌طور کامل اجرا نمی‌شود.

مزایا و معایب نظام انتخاباتی تناسبی

از مهمترین امتیازات نظام انتخاباتی تناسبی این است که مانع از حاکمیت حزب و یا گروهی خاص بر کل جامعه می‌شود. علاوه بر این، جناحهای مختلف میزان مقبولیتشان در افکار عمومی را در می‌یابند و بر اساس آن کرسیهای پارلمان را به‌دست می‌آورند. این نظام انتخاباتی از نظر طرفدارانش بهترین راه احترام به آرا و افکار عمومی است و به تعبیر بسیاری از طرفدارانش به صداقت نزدیکتر است و مانع از ائتلافهای سیاسی بی‌پایه و اساس بین گروهها و احزاب سیاسی می‌گردد. اما مهمترین اشکال نظام انتخابات تناسبی، تشدید گروه‌گرایی در کشور است.
این نظام انتخاباتی مانع تشکیل حکومتهای با ثبات در کشورها می‌گردد و راه را برای دسته‌بندیهای اجتناب پذیر بازمی کند.
در انتخابات اکثریتی، هر رأی دهنده می‌داند که در صورت پیروزی ائتلافی که وی بدان رأی می‌دهد، دولت آینده را تشکیل خواهد داد، در صورتی‌که در انتخابات تناسبی رأی‌دهندگان باید در فردای پیروزی منتظر سازشها و ائتلافهای سیاسی احزاب باشند.
از دیگر انتقادهایی که به نظام انتخاباتی تناسبی می‌شود این است که گاهی احزاب کوچک، که خاستگاه اجتماعی مهمی ندارند، نقش تعیین‌کننده‌یی در تشکیل دولتها پیدا می‌کنند؛ چرا که در مواردی، تنها یک حزب کوچک می‌تواند ائتلافی را به اکثریت رسانده یا از اکثریت ساقط کند.

نظام انتخاباتی مختلط

هدف اساسی این نظام انتخاباتی، جمع کردن اصل عدالت و رعایت حق گروهها و احزاب سیاسی مختلف و در عین‌حال امکان تشکیل اکثریت پارلمانی برای تأسیس دولتهای پایدار است. الگوی اصلی نظام انتخاباتی مختلف یا تلفیقی، کشور آلمان است که از سالیان پیش این نظام انتخاباتی را برگزیده است.
در این کشور هر رأی دهنده در ایام انتخابات دو رأی مختلف می‌دهد. در این کشور نیمی از نمایندگان مجلس فدرال بر پایه رأی اول و بر اساس نظام اکثریتی و نیمه دیگر نمایندگان بر پایه رأی دوم و بر اساس نظام تناسبی انتخاب می‌شوند.
بسیاری از کشورها روش تلفیقی آلمان را برای انتخابات خود برگزیده‌اند.

لیست انتخاباتی چیست؟

به‌طور معمول در انتخابات احزاب سیاسی از طریق ارائه فهرستهای از پیش تعیین شده به رقابت می‌پردازند. در هر کشور بر اساس قوانین انتخابات در آن کشور، فهرستها به‌صورت بسته، باز و فهرستهای هم‌خانواده تنظیم می‌شوند.
در فهرست بسته، رأی دهندگان، تنها حق انتخاب یکی از فهرستهای ارائه شده را همان‌گونه که هست، دارند و نمی‌توانند هیچ‌گونه تغییری در فهرستها ایجاد کنند. به عبارت دیگر رأی‌دهندگان به احزاب سیاسی رأی می‌دهند و نه به نامزدهای خاص.
در روش فهرست باز، رأی‌دهندگان از میان فهرستهای مختلف، نامزدهای مورد نظر خود را انتخاب کرده و فهرست مورد نظر خود را تنظیم می‌کنند. در این شیوه تا حدی از نفوذ احزاب سیاسی کاسته شده، افراد آزادی عمل بیشتری دارند.
در روش فهرستهای هم خانواده احزاب و گروه سیاسی، پیش از برگزاری انتخابات، فهرستهای هم خانواده را مشخص می‌کنند. در صورتی‌که در مرحله اول، هیچ فهرستی اکثریت مطلق را به‌دست نیاورد، فهرستهای هم خانواده را کنار هم گذاشته و هم خانواده‌هایی که اکثریت را کسب کنند، برنده انتخابات محسوب می‌شوند.


چگونه دیکتاتورها از انتخابات برای مشروع جلوه دادن حاکمیت‌شان استفاده می‌کنند؟
در کشورهایی که دیکتاتوری حاکم است، انتخابات بازیچه‌ای در دست آنهاست تا بتوانند حاکمیتشان را مشروع جلوه دهند. انتخابات برگزار شده در دیکتاتوریها را می‌توان نمایشی قلمداد کرد که در آن از شیوه‌های مختلف برای محدود کردن انتخابات و گزینه‌های موجود استفاده می‌شود. از جمله محدود کردن نامزدهای انتخاباتی و گذراندن آنها از فیلترهای مختلف تا بدینوسیله تنها، نامزدهای مورد نظر حاکمیت وارد پارلمان یا دستگاههای حکومتی شوند. از دیگر ابزارهای مورد استفادهٴ دیکتاتورها تقلب سازمانیافته حکومتی است. در این حالت سیستمهای اخذ و نظارت بر رأی‌گیری به‌طور کامل توسط حاکمیت کنترل شده و آنها با کارشکنی در رأی‌گیری یا ریختن رأی‌های تقلبی‌نتیجه رأی‌گیری را به نفع خودشان عوض می‌کنند. یکی دیگر از اقدامات دیکتاتورها، به‌ویژه برای انتخابات ریاست جمهوری، انتخابات تک نامزدی است. بدین ترتیب هیچ رقیبی وجود نداشته و همیشه همان نامزد که در واقع دیکتاتور حاکم است، برنده انتخابات است. دیکتاتورها، برای ادامه بقای خود در جریان خیمه‌شب بازیهای انتخاباتی به انواع شیوه‌ها نظیر تهدید، ترور، تطمیع، تقلب، خریدن آرا و.. متوسل می‌شوند. برخی از آنها قضاییه را هم به‌عنوان ابزاری در دست خود برای حذف و تصفیه رقبا مورد استفاده قرار می‌دهند. این نوع حکومتها از نظارت خارجی و بین‌المللی بر انتخابات نیز به‌شدت واهمه دارند و مانع آن می‌شوند. بعد از انتخابات هم رقم سازیهای دروغین در مورد تعداد شرکت کنندگان و آرای ریخته شده از شگردهای شناخته شده دیکتاتورهاست.

آیا انتخابات در رژیم ولایت‌فقیه معنایی دارد؟!

«انتخابات» در نظام ولایت‌فقیه که در تعارض آشکار با حق حاکمیت مردم ایران یک خیمه‌شب بازی بیش نیست. آخوندهای حاکم بارها به صراحت بیان کرده‌اند که مشروعیت رژیمشان را نه از «پائین»، یعنی از آرای مردم، بلکه از «بالا»، از «ارادهٴ الهی» کسب کرده‌اند و انتظاری که از این نوع نمایشهای انتخاباتی دارند، اثبات «مقبولیت» رژیمشان است. نمایش انتخاباتی رژیم همیشه با قید و بندهای سفت و سخت بر داوطلبان شرکت در این نمایش همراه است طوری که راه را از همان آغاز حتی بر منتقدان وفادار «خودی» می بندد.
طبیعی است که مردم ایران سالهاست در انتخابات کاذبی که برای پایمال کردن حق حاکمیت آنها به راه انداخته می‌شود و بیش ازهر چیز میدانی برای تسویه‌حساب باندهای ظالم و غارتگر حاکم است، شرکت نکرده و آن را تحریم کرده‌اند. اگر‌چه رژیم و استمالت گران خارجی‌اش هر بار تلاش می‌کنند این خیمه‌شب بازی را به‌عنوان نمایشی از مشارکت مردم قلمداد کنند.