آر تو پی چیست؟ (Responsibility to Protect)
«آر.تو.پی» مختصر شده عبارت انگلیسی ریسپان‌سی‌بی‌لیتی تو پروتکت (Responsibility to Protect) به‌معنای مسئولیت حفاظت است.
آر.تو.پی اصلی است که بر اساس آن هر حکومتی وظیفه دارد که از مردم علیه کشتار جمعی، جنایت جنگی، پاکسازی نژادی یا قومی و جنایت علیه بشریت حفاظت کند. این مسئولیت مستلزم پیشگیری از این‌گونه جنایات از طریق ابزارهای مناسب و ضروری است.
چگونه جامعه جهانی به ضرورت آر تو پی رسید؟
در پی کشتار قساوت‌بار در سال 1994 در روآندا و شکست جامعه جهانی برای پیشگیری از آن جنایت یا مداخله برای متوقف کردن آن، کوفی عنان دبیرکل سابق سازمان ملل این سؤال را طرح کرد که چه زمانی جامعه جهانی برای حفاظت از مردم مداخله خواهد کرد؟دولت کانادا در سپتامبر 2000 «کمیسیون بین‌المللی در رابطه با مداخله و قلمروی حاکمیتها» را برگزار کرد. در فوریهٴ 2001 در سومین دور این اجلاس در لندن، عبارت «مسئولیت حفاظت» برای اولین بار طرح شد.
در دسامبر 2001 این کمیسیون گزارش «مسئولیت حفاظت» را منتشر کرد. در این گزارش این ایده که حاکمیتها و جامعه بین‌المللی برای پیشگیری از قساوتهای جمعی مسئولیت دارند، مطرح شد.
اتحادیه آفریقا پیشگام مفهوم «مداخله برای حل بحران» در اجرای مسئولیت حفاظت بود. کشورهای آفریقایی حق مداخله در کشوری که در حفاظت از شهروندان خود شکست خورده‌اند را در اتحادیه آفریقا ثبت کردند.
از سال ۲۰۰۵ شاهد پیشرفتهای قانونی بیشتری در اصل «مسئولیت حفاظت» بودیم و در نهایت در سال ۲۰۰۶ این اصل به اساسنامه شورای امنیت افزوده شد. شورای امنیت نیز آن را در دو پاراگراف ۱۳۸ و ۱۳۹ تصویب کرد.
گام بزرگ بعدی در ژانویهٴ 2009 برداشته شد. زمانی که بان کی‌مون دبیرکل سازمان ملل گزارشی با نام کاربرد آر تو پی منتشر کرد. گزارش او منجر به بحثی در مجمع عمومی سازمان ملل در ژوئیهٴ 2009 شد. برای اولین بار بعد از سال 2005 بود که بحث «مسئولیت حفاظت» در مجمع عمومی در میان کشورها طرح می‌شد.
94 کشور در این رابطه صحبت کرده و بیشتر آنها از مسئولیت حفاظت حمایت کردند. چگونگی دخالت بواسطه آر.تو.پی نیز مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. در این بحثها بر نیاز به سازمانهای منطقه‌یی مانند اتحادیه آفریقا برای ایفای نقشی قدرتمند در اجرای مسئولیت حفاظت تأکید شد. همچنین فرآیندی برای هشدار پیشگیرانه و ضرورت روشن شدن نقش اعضای سازمان ملل در اجرای آر تو پی مورد بحث قرار گرفت.
پاراگرافهای 138 و 139 چه می‌گویند؟
هر کشور مسئولیت دارد تا از مردم خودش در برابر کشتار، جنایات جنگی، پاکسازی قومی و جنایت علیه بشریت حفاظت کند. این مسئولیت مستلزم پیشگیری از چنین جنایاتی، شامل تشویق با استفاده از ابزارهای مناسب و ضروری است. ما این مسئولیت را پذیرفته‌ایم و بر اساس آن عمل خواهیم کرد. جامعه جهانی باید کشورها را برای اجرای مسئولیتشان تشویق کرده، آنها را یاری کند. همچنین جامعه جهانی وظیفه دارد تا از سازمان ملل برای هشدار پیشگیرانه حمایت کند. جامعه جهانی نیز، بواسطه سازمان ملل برای استفاده از دیپلوماسی مناسب، بشردوستانه و دیگر اشکال صلح‌آمیز آن، بر طبق فصل 6 و 8 از منشور ملل‌متحد برای کمک به حفاظت از جمعیتها در برابر کشتار، جنایت جنگی، پاکسازی قومی و جنایت علیه بشریت مسئولیت دارد.پیام کلیدی آر.تو.پی چیست؟
آر.تو.پی مسئولیتی است که کشورها در برابر مردم خود و تمام مردمی که در خطر کشتار و دیگر جنایات جمعی قرار گرفته‌اند بر عهده دارند. می‌توان آر.تو.پی را در سه پایه خلاصه کرد. حاکمان کشورها در برابر حفاظت از مردم خود در برابر کشتار، پاکسازی قومی و نژادی، جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت مسئولیت دارند.جامعه جهانی در برابر کمک به کشورها برای انجام مسئولیت حفاظت، مسئولیت دارد.
وقتی کشوری آشکارا نتوانست مسئولیت حفاظت از مردم خود را انجام دهد، در برابر مسئولیت حفاظت خود شکست خورده محسوب می‌شود در نتیجه جامعه جهانی مسئول حفاظت است و می‌تواند دست به اقداماتی بزند و البته توسل به‌زور آخرین گزینه خواهد بود.
بر اساس آر تو پی یک حکومت نباید علیه مردم خودش به جنگ و کشتار دست بزند و این ستم را با «حق حاکمیت» و اصولی چون «عدم دخالت» و «برابری دولتها» توجیه کند. اگر حکومتی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کند و علیه مردم خودش به داغ و درفش متوسل شود و جنگ و کشتار دست جمعی راه بیندازد، جامعه بین‌الملل حق دخالت در آن کشور را دارد.
این دخالت از آغاز قهرآمیز و مسلحانه نیست. می‌توان ابتدا با آن حکومت، برخورد حقوقی کرد و آن را از بعد سیاسی، اقتصادی در تنگنا قرار داد تا از آزار مردم خودش دست بردارد. این برخورد می‌تواند به مداخلهٴ نظامی هم کشیده شود، دخالتی که باید تغییر اوضاع و دیپلوماسی تازه‌یی را در چشم‌انداز داشته و به دور و تسلل جنگ و کشتار پایان دهد. در ضمن این دخالت نظامی باید واقعاً اجتناب‌ناپذیر باشد. یعنی روشهای دیپلوماتیک جواب نداشته باشد. این دخالت نظامی الزاماً با هدف سقوط حکومت انجام نمی‌شود اما می‌تواند با این هدف نیز انجام شود.
معمولاً حکومتهای جبار با پیش کشیدن مباحث وقت گیر مانند این‌که «هر کشوری بنا به مصلحتهای سیاسی و اقتصادی تعبیر خاصی از حقوق‌بشر دارد و باید به ویژگیهای آیینی و تاریخی هر جامعه توجه نمود»... و، مناقشه بر سر تعریف « جنایت علیه بشریت» و معنی کشتار و دیگر دستاویزها کوشیده‌اند اصل مزبور را زیر پا بگذارند و متأسفانه به‌دلیل منافع مختلف سیاسی و اقتصادی که برای دیگر کشورها داشته‌اند، تاحدودی هم موفق بوده‌اند.
آر تو پی در کجا به‌کار رفته است؟
دخالت نیروهای سازمان ملل در بالکان، در زمان میلوسویچ که او علیه مردم خود به جنگ و کشتار جمعی دست زد و کشتار هولناک سربرنیتسا یکی از مواردی است که اصل آرتو پی به‌کار گرفته شده است. روسیه در حمله به گرجستان و فرانسه برای دخالت در میانمار بعد از گردباد ویرانگری که در این کشور روی داد، به «آر تو پی» متوسل شدند.دخالت نظامی در لیبی نیز بر اساس اصل آر تو پی انجام شد. در 19مارس 2011 شورای امنیت سازمان ملل بیانیه 1973 را تصویب کرد. در آن بیانیه بر مسئولیت حفاظت از مردم لیبی تصریح شده بود. طبق آن بیانیه کشورهایی که برای درگیری نظامی شرکت می‌کنند موظف شدند تا تمام گامهای عملی برای اطمینان از حفاظت شهروندان را بردارند. این بیانیه خواهان آتش‌بس فوری در لیبی شده بود. اعمال دیکتاتور لیبی معمر قذافی در آن بیانیه جنایت علیه بشریت محسوب شده بود.
بر طبق این بیانیه منطقهٴ پروازممنوع برای کلیه هواپیماها در لیبی بر قرار شد. این بیانیه با 10 رأی موافق، 5 رأی ممتنع و بدون هیچ مخالفتی به تصویب شورای امنیت رسید. چین و روسیه، دو عضو دائمی شورای امنیت به این بیانیه رأی ممتنع دادند. اقدامات نظامی بعدی توسط ناتو اجرا شد.
پایه‌های حقوقی آر تو پی چیست؟
آر.تو.پی به خودی خود یک چهارچوب قانونی الزام‌آور نیست. اما آر.تو.پی به‌عنوان یک اصل بر پایه قانون بین‌المللی موجود استوار می‌شود. مسئولیت کشورها وقتی با کشتار مواجه می‌شوند همان‌طور که در کنوانسیونهای ژنو آمده است، این است که از آن جلوگیری کرده، مجرمین را مجازات کنند. وظایف کشورها برای احترام و اطمینان از احترام به قانون انساندوستانهٴ بین‌المللی در کنوانسیونهای ژنو از جمله مواردی است که می‌توان در چارچوب آر تو پی به آن پرداخت.جنایت علیه بشریت نیز که در دادگاه بین‌المللی جنایی دنبال می‌شود از جمله مواردی است که شامل آر تو پی می‌شود.
در چه مواردی جامعه جهانی به‌ویژه سازمان ملل‌متحد در بکارگیری اصل آر.تو.پی تعلل کرده است؟
سوریه کشوری است که جامعه جهانی باید بر اساس اصل آر.تو.پی در آن مداخله می‌کرد. کشوری که هر روز شاهد جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت توسط یک دیکتاتور خونریز است. آمار قربانیان جنایات بشار اسد از مرز 140هزار نفر گذشته است، چندین میلیون نفر در داخل و خارج آواره شدند و صدها شهر و روستا تخریب شده‌اند. استفاده از سلاح شیمیایی، بمبهای خوشه‌یی و بمبهای بشکه‌یی علیه مردم بی‌دفاع در کارنامه‌این رژیم ضدبشری است. با این وجود به‌دلیل سیاست ننگین مماشات و زدوبندهای سیاسی جامعه جهانی از اعمال اصل آر.تو.پی خودداری می‌کند. بهای این وضعیت را مردم سوریه روزمره می‌پردازند.در عراق نیز، کشتار مجاهدان اشرفی توسط نیروهای جنایت‌پیشه مالکی بکارگیری چنین اصلی را ضروری ساخته است. سازمان ملل‌متحد و دولت آمریکا با توجه به اصل جهان‌شمول مسئولیت حفاظت (آر تو پی)، نسبت به حفاظت از جان مجاهدان اشرف مسئولیت داشته و دارند و با توجه به فراخوانها و هشدارهای مکرر مقاومت می‌بایست از هجوم جنایتکارانه مالکی به آنان جلوگیری می‌کردند. اما آنها بر این جنایات چشم بستند و به تعهداتشان عمل نکردند.
