استان خراسان جنوبی

استان خراسان جنوبی در سال ۱۳۸۲ ایجاد شد و در شرق ایران واقع شده است. پیش از این جزیی از استان خراسان بود. استان خراسان در سال 1382 به سه استان تقسیم شد.

استان خراسان جنوبی: پیشینه تاریخی

محدوده استان خراسان جنوبی، در سده‌های پیشین «قهستان» نامیده می‌شد. قهستان جزیی از خراسان بزرگ بود. قهستان می‌گویند معرب کوهستان است. شهرهای مهم قهستان تون و قائن بودند. تون همان شهر فردوس امروزی است. از تون و قائن در سفرنامه مارکوپولو با نام تونو کاین (تون و قاین) یاد شده است. قهستان شامل ولایات خواف، گناباد، بجستان، کاشمر، فردوس، طبس، قائن، طبس مسینا، بیرجند و نهبندان بود. اما واژه قهستان گاه شامل بخشهای محدودتری شامل ولایت قائنات نیز شده است. گاهی هم تنها به شهر بیرجند قهستان اتلاق شده است.

مرکز استان خراسان جنوبی: بیرجند

این استان از شمال با استان خراسان رضوی، از غرب با استانهای یزد، اصفهان و سمنان، از شرق با کشور افغانستان و از جنوب با استانهای کرمان و سیستان و بلوچستان هم‌مرز است.

مساحت استان خراسان جنوبی: ۱۵۱٬۱۹۳ کیلومتر مربع است. استان خراسان جنوبی از لحاظ وسعت سومین استان ایران است.

جمعیت استان خراسان جنوبی: ۷۳۲٬۱۹۲ نفر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ می‌باشد و از این نظر ۲۸امین استان کشور است.

پراکندگی جمعیت استان خراسان جنوبی: ۶ نفر (نفر بر کیلومتر مربع)

مذهب اهالی استان خراسان جنوبی: شیعه، سنی
زبان گفتاری فارسی با گویش بیرجندی
گویش یا لهجه بیرجندی از گویش‌های فارسی نو وابسته به لهجه سیستانی است که مانند گویشهای دیگر به نسبت زبان رسمی کمتر تحول پذیرفته و از اینرو بسیاری از ویژگی‌های فارسی کهن را نگه داشته‌است. بیرجند در نزدیکی کویر و در منطقه‌یی کوهستانی واقع شده، در گذر تاریخ کمتر مورد تاخت و تاز و هجوم قرار گرفته و در نتیجه گویش آن نیز دست نخورده باقی مانده است.

شهرهای استان خراسان جنوبی:

استان خراسان جنوبی، دارای ۱۱ شهرستان، ۲۵ بخش، ۶۱ دهستان و ۲۸ شهر است.
شهرستان بیرجند:
این شهرستان، پرجمعیت‌ترین شهرستان خراسان جنوبی است و جمعیت آن بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، ٢۵٩٬۵٠۶ نفر بوده است.
شهرستان فردوس
شهرستان طبس (پس از الحاق شهرستان طبس به این استان، با توجه به وسعت زیاد بیابانهای طبس، خراسان جنوبی از ششمین استان بیابانی ایران، به دومین استان بیابانی تبدیل شد)
شهرستان قائنات
شهرستان نهبندان
شهرستان سربیشه
شهرستان در میان
شهرستان سرایان
شهرستان بشرویه
شهرستان زیرکوه
شهرستان خوسف

استان خراسان جنوبی - کشاورزی

استان خراسان جنوبی رتبه اول تولید محصولات باغی زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران و پنبه را در سطح ایران داراست. همچنین این استان، ششمین تولیدکننده انار در بین استانهای ایران است. شهرستان فردوس پس از شهرستانهای ساوه و نی‌ریز، سومین تولیدکننده انار در ایران است. پسته، بادام، سیب، گلابی، به، گیلاس، آلبالو، زردآلو، هلو، خرما، توت، شاتوت، گردو، انجیر و سنجد از دیگر محصولات باغی این استان است.
در بخش محصولات زراعی، این استان در تولید چغندر قند، رتبه هشتم کشور را داشته و همچنین گندم، جو، پنبه، حبوبات، محصولات جالیزی و گیاهان علوفه‌ای در این استان کشت می‌شوند.
در بخش دامپروری، پرورش مرغ گوشتی و تخم‌گذار، گاو شیری و گوشتی، گوسفند، بز و شتر به‌صورت سنتی و صنعتی انجام می‌پذیرد.

بیرجند موقعیت:

شهر بیرجند در ۵۹ درجه و ۱۳ دقیقه طول جغرافیایی و ۳۲ درجه و ۵۳ دقیقه عرض جغرافیایی و در ارتفاع ۱۴۷۰ متری از سطح دریا قرار گرفته‌است.
فاصله شهر بیرجند تا مشهد مرکز استان خراسان رضوی ۴۸۱ کیلومتر، تا مرکز استان سیستان و بلوچستان ۴۵۸ کیلومتر و تا مرکز استان کرمان ۵۸۶ کیلومتر می‌باشد.


بیرجند مرکز استان خراسان جنوبی تاریخچه
نام بیرجند که ساختار آن برگرفته از زبان پهلوی است به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد.
پنج وجه تسمیه برای بیرجند بیان شده‌است.
یرجند یعنی نصف شهر/نیم شهر
بیرجند یعنی شهر بلند
بیرجند یعنی شهر چاه
بیرجند یعنی شهر توفان
بیرجند یعنی برزن
نوشته‌اند بیرجند از دو ریشهٴ «بیر» و «جند» تشکیل شده است. برای «بیر» یا «بر» معانی مختلف گفته‌اند از جمله رعد و برق و تندر، صاعقه، بلند و چاه. و «جند» شکلی عربی «کند» است که به زبان فرارودی به‌معنی مکان و شهر آمده است. توجه به نام دیگر شهرهای خراسان بزرگ مثل خجند، سمرقند و تاشکند همسانی فرهنگ نامگذاری این شهرها را برجسته می‌کند.

بیرجند زمان پیدایش

بیرجند، احتمالاً در اواخر حکومت ساسانیان و توسط زرتشتیان یزدی و کرمانی به‌عنوان منزلگاهی در حاشیه کویر و در مسیر عبور از کویر به سمت شمال خراسان بزرگ و ماوراءالنهر بنا شده‌است. همچنین اشعار حکیم نزاری، وجود محله‌ای به نام گبرآباد در بافت قدیمی شهر، کاوشهای به‌عمل آمده از قلاع دختر در «بند دره» و «قلعه دره»، و نیز کتیبه به‌دست آمده از کال جنگال در روستای ریچ از توابع خوسف، «تخته سنگ لاخ مزار» واقع در روستای کوچ، سنگ نگاره و کتیبه‌های پهلوی اشکانی در دره «استاد تنگل»، حکایت از قدمت چند هزار ساله بیرجند دارد.
وجود گورستانهای زرتشتی‌ها در اغلب روستاها و نیز وجود آتشکده‌های سفلی و علیا دال بر قدمت تاریخی این منطقه‌ است.
نام برخی از روستاهای اطراف شهر بیرجند دارای ریشه پهلوی و اساطیری هستند، مانند: گیو، سهراب، ماژان، سلم آباد، درخش، خراشاد، رودک، دستجرد، چاج، چهکند، کوچ، چنشت، ریچ، جمشیدآباد، شاه زیله و...
کشفیات اخیر باستان‌شناسان در منطقه بیرجند حاکی از این است که نواحی مزبور علاوه بر این‌که محل سکونت یا معبر انسانها در پیش از تاریخ بوده، رد پای قوم ساگارتی یکی از اقوام کوچ نشین پارسی را نیز در خود به یادگار گذاشته است که نمونه بارز آن کهن‌ترین اثر کشف شده بیرجند به نام سنگ نگار لاخ مزار کوچ می‌باشد که بر آن نقوش پیش از تاریخ، علائم تصویری و کتیبه‌های خط عربی نیز به چشم می‌خورد.
در عهد ساسانیان این منطقه ولایتی آباد و دارای روستاهای حاصلخیز بوده‌است که مردمانی با استعداد و سلحشور داشته و همیشه مایه دلگرمی حکومت و منشأ قدرت در این منطقه بوده‌اند که به پشتیبانی آنان پیروزی‌هایی به دست می‌آورده‌اند.

بیرجند: طبیعت و آب و هوا

بیرجند، شهرستانی کوهستانی است و در آن کوهها و دره‌های عمیق و حاصلخیزی وجود دارد. کوه‌های عمده شهرستان عبارت‌اند از: رشته کوه باقران در جنوب، کوه شاه در غرب (حاشیه کویر)، رشته کوه مؤمن آباد.
در شهرستان بیرجند رودخانه عمده‌ای وجود ندارد و رودها که به «کال» معروفند، عموماً فصلی هستند.
شهرستان بیرجند به‌دلیل دوری از مسیر بادهای باران آور، عدم وجود ارتفاعات مهمی که بتواند در تعدیل آب و هوا و جذب نزولات جوی مؤثر واقع شود و مجاورت با کویر لوت در خشک‌ترین تقسیم بندی اقلیمی خراسان قرار دارد. میانگین درجه حرارت در همه نقاط شهرستان به یک اندازه نیست.
فصل گرم بیرجند طولانی است و ماههای خرداد، تیر و مرداد را در بر می‌گیرد و ایام سرد سال شامل ماههای آذر، دی و بهمن می‌باشد. متوسط بارندگی سالانه 167 میلیمتر است که بیشترین میزان آن مربوط به فصول زمستان و بهار می‌باشد. دره‌های واقع در رشته کوههای منطقه از جمله رشته کوه باقران از مناطق ییلاقی و خوش آب و هوای شهرستان محسوب می‌شود.

استان خراسان جنوبی تولیدات و صنایع:

کارخانه‌ها و کارگاههای تولید ماشین‌آلات و تجهیزات، وسایل نقلیه موتوری، محصولات فلزی، تجهیزات حمل و نقل، اکسید منیزیم، محصولات لاستیکی و پلاستیک، ماشین‌آلات و دستگاههای برقی، محصولات کانی غیرفلزی، کاغذ و محصولات کاغذی، ابزار پزشکی و اپتیکی، ساعت، رادیو و تلویزیون، فلزات اساسی، چوب و محصولات چوبی، منسوجات، مبلمان و صنایع غذایی و آشامیدنی در سطح استان و نیز در ۵ شهرک صنعتی در بیرجند، فردوس، قاین، نهبندان و سربیشه تولید می‌شوند.

استان خراسان جنوبی: صنایع و تولیدات به روش‌های سنتی:

قالی‌بافی، سفالگری، رنگرزی، آهنگری، مسگری، حصیربافی، سبدبافی، نمدمالی، زیلوبافی، پارچه بافی، نوغان داری، ریسندگی، گلیم بافی، جاجیم بافی، زرگری، دباغی و سوزن‌دوزی، از جمله صنایع دستی استان خراسان جنوبی هستند.

استان خراسان جنوبی فرهنگ و علم:

از مراکز علمی و فرهنگی بیرجند مدرسه معصومیه است که سابقه بیش از هزار سال دارد و محل تحصیل اغلب مشاهیر بیرجند بوده است.
مدارس جدید در شهرستان بیرجند زودتر از سایر نقاط کشور تأسیس شد. مدرسه شوکتیه در سال ۱۲۸۴ خورشیدی پس از تأسیس دارالفنون تهران و رشدیه تبریز، به همت امیر شوکت‌الملک علم، حکمران وقت در بیرجند تأسیس شد و به‌دنبال آن، دبیرستان شوکتیه و مدارس خضری دشت بیاض، نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستان دخترانه شوکتی افتتاح گردید.

آموزش عالی

مؤسسه آموزش عالی بیرجند در سال ۱۳۵۴ تأسیس شد و اکنون به نام رسمی دانشگاه بیرجند شناخته می‌شود. این استان ۱۱ دانشگاه و مرکز آموزش عالی دارد.