مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی در گزارشی درباره مجموعه جدید زیرزمینی نظنز که توسط کارشناسان اتمی بین‌المللی دیوید آلبرایت، سارا بورکهارد و جان هانا نوشته شده است اعلام کرد: مجموعه تونل نطنز ایران؛ عمیق‌تر و بزرگتر از چیزی است که انتظار می‌رفت.
در این گزارش آمده است: مجموعه جدید زیرزمینی نطنز، واقع در منطقه کوهستانی جنوب سایت اصلی غنی‌سازی اورانیوم، دارای سالن‌هایی است که عمیق‌تر از سایت غنی‌سازی اورانیوم فردو، که خودش بسیار زیر زمین است، مدفون است. هر دوی اینها به‌طور قابل توجهی عمیق‌تر از سالنهای سانتریفوژ زیر زمین در سایت اصلی نطنز می‌باشند، که هر کدام فقط هشت متر زیر زمین هستند.
با توجه به وسعت کوه، مجموعه زیرزمینی جدید هم‌چنین دارای پتانسیل این است که از نظر فضای کف بسیار بزرگتر از مرکز مونتاژ سانتریفوژهای ایران (ICAC) باشد، تأسیسات بالای زمینی در سایت اصلی نطنز که در ژوئیه ۲۰۲۰ تخریب شد و برای جایگزینی در منطقه تعیین شد. تأسیسات جدید زیرزمینی اندازه بالقوه مجتمع زیرزمینی این سؤال را مطرح می‌کند که این مجموعه تونلی جدید علاوه بر یک کارخانه مونتاژ سانتریفوژ پیشرفته جدید، چه قابلیتهایی را ارائه می‌دهد.
یک مقام اطلاعاتی غربی اخیراً اعلام کرد که دلایل محکمی برای این باور وجود دارد که یک کارخانه غنی‌سازی در سایت زیرزمینی نطنز ساخته می‌شود و این ادعا را در گفتگوی بعدی تکرار کرد. مؤسسه قادر به تأیید مستقل این موضوع نبود، اما یک کارخانه غنی‌سازی سانتریفوژ کوچک و پیشرفته مطمئناً نگران‌کننده‌ترین احتمال است.
با توجه به سوابق رژیم ایران در ساخت تأسیسات هسته‌یی مخفی، شفاف‌سازی بیشتر در مورد آنچه که ایران در نظر دارد در سایت جدید زیرزمینی نطنز انجام دهد باید اولویت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و همه کشورهای ذیربط باشد. اگر ایران در حال ساخت یک کارخانه غنی‌سازی است و زمان صدور مجوز ساخت، آن را به آژانس اعلام نکرده باشد، این یک نقض جدی پادمانها خواهد بود.
پس از خرابکاری مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC، ساخت مجتمع جدید زیرزمینی اولویت رژیم ایران بوده است. علی‌اکبر صالحی، رئیس وقت سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) در آوریل ۲۰۲۱ اظهار داشت: «ما ۲۴ساعته در تلاش هستیم تا تمام سالنهای حساس خود را به دل کوه نزدیک نطنز منتقل کنیم». ۱۸ماه پس از تخریب مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران، تسهیلات جایگزین باقی مانده است. صالحی هم‌چنین ابراز امیدواری کرده بود که سالنها تا سال آینده آماده شوند تا بتوانیم این امکانات را به آنها منتقل کنیم. هنوز مشخص نیست که آیا سایت جدید برای بهره‌برداری در سال۲۰۲۲ آماده خواهد شد یا خیر.
مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC توانایی مونتاژ هزاران سانتریفوژ پیشرفته در سال را در خود جای داده است. از آنجایی که ایران در انتظار تکمیل مجتمع جدید زیرزمینی است، در حال حاضر به قابلیت‌های سانتریفوژ موقت روی زمین وابسته است که به مونتاژ صدها سانتریفوژ پیشرفته در سال محدود می‌شود. از نظر قابلیت مونتاژ سانتریفوژهای پیشرفته، انهدام مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC برنامه سانتریفوژ ایران را به‌طور قابل توجهی عقب انداخت.
ایران به‌طور عمومی اطلاعات زیادی در مورد مجتمع جدید ارائه نکرده است. با این حال، اندازه و عمق بالقوه آن نشان می‌دهد که مجموعه جدید دارای تأسیساتی با حداقل ظرفیت مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC و شاید فعالیت‌های بیشتر است که همگی از حفاظت مشابه یا حتی بیشتر از کارخانه غنی‌سازی زیرزمینی فردو بهره می‌برند.
وضعیت ساخت و ساز قابل مشاهده
ساخت مجتمع جدید زیرزمینی اندکی پس از تخریب مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC آغاز شد.
...
دو منطقه ورودی تونل، یکی غرب و دیگری شرق یک کوه بزرگ، با سه ورودی احتمالی تونل در تصاویر ماهواره‌یی تجاری، و هم‌چنین یک منطقه ساخت و ساز و محل پشتیبانی احتمالی روی زمین در آینده شناسایی شده است.
...
وسعت محل استقرار فعلی و سایت پشتیبانی احتمالی آینده در ماه‌های اخیر با ساختمانها و زیرساختهای اضافی و هم‌چنین یک مرکز تفریحی، بیشتر شده است. این منطقه پشتیبانی نسبتاً بزرگ، که خود فضای بیشتری را نسبت به مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایرانICAC تخریب شده اشغال می‌کند، ممکن است نشان‌دهنده این باشد که فعالیت‌هایی در مقیاس بزرگ تری برای تأسیسات زیرزمینی برنامه‌ریزی شده است.
عمق سالنهای نطنز جدید
کوه اصلی تونل جدید نطنز کوه کلنگ گز لا Kuh-e Kolang Gaz La نام دارد که ۱۶۰۸متر از سطح دریا ارتفاع دارد. در مقایسه، کوهی که کارخانه غنی‌سازی سانتریفوژ فردو است در آن است، به نام کوه داغ قویKūh-e Dāgh Ghū’ī،، حدود ۹۶۰متر ارتفاع دارد یعنی کوه نطنز حدود ۶۵۰ متر یا بیش از ۵۰درصد بلندتر است و به‌طور بالقوه حفاظت بیشتری را برای هر تأسیساتی ایجاد می‌کند و در زیر آن ساخته شده است. فردو قبلاً چنان در عمق ساخته شده است که تخریب آن از طریق حملات هوایی دشوار است. تخریب سایت جدید نطنز ممکن است سخت‌تر باشد.
از آنجایی که منطقه نطنز قبلاً شامل یک مجموعه تونل مرتبط با سایت غنی‌سازی است، این سؤال مطرح می‌شود: چرا ایران توسعه تونل موجود را به تناسب مرکز مونتاژ نسبتاً کوچک انتخاب نکرد؟ یکی از توضیحات احتمالی این است که کوه مجاور بلندتر است و حفاظت بیشتر و فضای کف بیشتری را ارائه می‌دهد.
اما، در سال۲۰۱۱/۲۰۱۲، گزارش شد که تأسیسات فردو حدود ۸۰ تا ۹۰متر زیر زمین است. قابل توجه، این گزارشها در مورد عمق، سالها قبل از طرح شماتیکی از تأسیسات زیرزمینی فردو (که در آن زمان پروژه الغدیر آماد نامیده می‌شد) از طریق ضبط آرشیو هسته‌یی ایران توسط اسراییل در اوایل سال۲۰۱۸ در دسترس قرار گرفت.
...
برنامه هسته‌یی ایران در گذشته با کمک شرکت‌های با تجربه ساخت و ساز نظامی، تأسیسات تونلی را با موفقیت ساخته است.
دو تأسیسات برجسته تونل عبارتند از: سایت غنی‌سازی آماد الغدیر (فردو) و تأسیسات بسته شده شهید بروجردی، یک پروژه کلیدی آماد پلان برای ساخت هسته‌هایی با درجه تسلیحات اتمی. اطلاعات مربوط به ساختار داخلی این تأسیسات از آرشیو هسته‌یی ایران موجود است.
...
در نتیجه، کوه بزرگ فضای بسیار بیشتری نسبت به فضای کف مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC که تخریب شده و در مجموع کمتر از ۴۰۰۰ متر مربع اندازه‌گیری شده، ارائه می‌دهد. علاوه بر این، این مساحت کل ساختمان است. اتاق های مونتاژ اصلی کوچکتر خواهند بود. علاوه بر این، نواحی ورودی و سایر فعالیت‌های جانبی با اهمیت حیاتی کمتر، می‌توانند
در مجتمع تونل و ناحیه پشتیبانی بیرونی قرار گیرند، که باعث می‌شود محل کوچک‌تری برای اتاق‌های مونتاژ حساس، نیاز شود.
...
سایر فعالیتها در سایت نطنز؟
فقط می‌توان حدس زد که چه چیز دیگری می‌تواند در داخل فضاهای زیرزمینی جدید نطنز قرار بگیرد. مطمئناً نگران‌کننده‌ترین احتمال این است که علاوه بر تأسیسات جدید مونتاژ سانتریفوژ پیشرفته، یک کارخانه غنی‌سازی سانتریفوژ کوچک نیز در آن وجود داشته باشد.
...
نتیجه‌گیری
انهدام ICAC توانایی ایران برای مونتاژ سانتریفوژهای پیشرفته را تا حتی ۱۸ماه پس از انفجار محدود کرده است. اگر چه ایران یک تأسیسات موقت و جایگزین ایجاد کرده است، احتمالاً در سایت اصلی نطنز، توانایی آن محدود است. بزرگی پروژه ساخت و ساز ممکن است جایگزینی مرکز مونتاژ سانتریفوژ ایران ICAC را، که تنها به مساحت نسبتاً کوچکی کمتر از ۴۰۰۰متر مربع نیاز دارد، به تأخیر بیندازد.
مشخص نیست که آیا سه ورودی تونل قابل مشاهده در ارتفاعات مختلف به یک مجموعه متصل از سالنها یا دو مجموعه منتهی می‌شود که ممکن است یکی از آنها بسیار بزرگتر از دیگری باشد. منطقه باید بیشتر برای هر گونه ساخت سیستم‌های تهویه بر روی سطح یا ساخت پورتال‌های اضافی نظارت شود. شفافیت بیشتر در مورد برنامه‌های این تسهیلات باید از ایران دنبال شود.
در سال۲۰۲۲، سایت جدید زیرزمینی نطنز ممکن است شروع به کار کند. تکمیل و بهره‌برداری از آن به بازسازی توانایی ایران برای استقرار هزاران سانتریفوژ پیشرفته در هر سال کمک می‌کند و بار دیگر هر تلاشی برای طولانی کردن زمان شکست یا پنهان کردن آن در توافق هسته‌یی را پیچیده می‌کند. باید تلاش کرد تا ایران را از تکمیل این تأسیسات منصرف کرد، یا در صورت عدم موفقیت، حداقل در خرید تجهیزات و مواد اولیه مورد نیاز، که بسیاری از آنها ناقض تحریم‌های بین‌المللی است، کانال تدارکات برنامه جامع اقدام مشترک (برجام)، یا کنترل‌های استراتژیک تجاری دیگر کشورها، اخلال ایجاد شود. .
علاوه بر این، بسته به اندازه سالنهای عمیقاً مدفون، ممکن است بتوانند در کوتاه مدت یا بلندمدت، یک مرکز غنی‌سازی سانتریفوژ کوچکی را که قادر به تولید مقادیر قابل توجهی اورانیوم با درجه تسلیحاتی باشد را، در خود جای دهد که یک تهدید بزرگ در صورت افزایش بیشتر قابلیت‌های سانتریفیوژ، چه در نقض برجام یا مطابق با غروب آن، و چه در کاهش بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایجاد می‌کند.(سایت موسسه علوم و امنیت بین‌المللی ۲۳دی۱۴۰۰)
