موقعیت استان سمنان: استان سمنان در شمال شرق ایران واقع شده است.
استان سمنان از جنوب به استانهای خراسان جنوبی و اصفهان و از جانب شمال به استانهای خراسان شمالی، گلستان و استان مازندران و از مغرب به استانهای تهران و قم واز مشرق به استان خراسان رضوی محدود است.
استان سمنان در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی در تقسیمات کشوری وارد شد.
این استان از نظر جمعیت سی‌امین استان کشور می‌باشد. (برحسب سرشماری سال 1390)
استان سمنان به ترتیب حروف الفبا، پانزدهمین استان کشور می‌باشد.
مرکز استان سمنان: شهر سمنان است که در ۲۱۶ کیلومتری تهران قرار گرفته است.
استان سمنان مساحت: ۹۷٬۴۹۱ کیلومترمربع، که از نظر مساحت ششمین استان ایران می‌باشد.
استان سمنان- زبان گفتاری: فارسی است با گویش‌های سمنانی، لاسجردی و سرخه‌ای، بیشتر مردم استان سمنان به گویش سمنانی سخن می‌گویند.
استان سمنان شهرستانها:
استان سمنان دارای 8 مرکز شهرستان است شامل: شهرستانهای سمنان، شاهرود، دامغان، گرمسار، مهدیشهر، سرخه، میامی و آرادان می‌باشد. هر یک از این مراکز شهرستان شامل شهرها و بخشها و دهستانها می‌باشد.تقسیمات شهرستانهای استان سمنان
نام سایر شهرهای استان سمنان
- ایوانکی
- شهمیرزاد
- بسطام
- مجن
-کلاته خیج
- درجزین
- دیباج
- بیارجمند
- امیریه
-کلاته رودبار
آشنایی شهر سمنان
شهرسمنان مرکز استان سمنان است، محدوده فعلی استان سمنان در دوران باستان بخشی ازچهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده گانه اوستایی بود. بنای اولیهٴ شهر سمنان را به دو هزار سال قبل از میلاد مسیح به دستور تهمورث دیوبند نسبت داده‌اند. در آن زمان شهر را «سمینا» نام گذاری کرده‌اند، که به مرور زمان به «سمنان» تغییر یافته است. البته برخی دیگر از تاریخ نویسان مژگان بانو از شاهزادگان دوره حکومت محلی خیرخواهان را بنیانگذار شهر سمنان می‌دانند و وجود بقایای قلعه مژگان بانو در قسمت شمال غربی شهمیرزاد را گواه این موضوع می‌دانند. ، قلعه مژگان بانو، در حمله مغول تخریب شده است. سمنان در دوران مغول، هم چون سایر نقاط ایران از تخریب و کشتار این قوم در امان نماند و متحمل خسارات جانی و مالی بسیار شد. این کشت و کشتار، در زمان تیمور لنگ نیز که از سال ۷۸۳ هجری حمله به ایران را شروع کرد، ادامه یافت.شهرسمنان ریشه نام
مردم سمنان عقیده دارند که نام قدیم سمنان (سیم لام) بوده است که دو نفر از فرزندان حضرت نوح به نام‌های (سیم النبی) و (لام النبی) آن را بنا نهاده‌اند، که مقبره آنان در حال حاضر در کوههای شمال شرقی سمنان در محلی موسوم به پیغمبران قرار دارد. بر این مبنا کلمه (سیم لام) در اثر کثرت استعمال به مرور زمان به سمنان تبدیل شده است.همچنین در گذشته‌های دور در محل آتشکده بزرگ هریس در کومش (سمنان) شهری عظیم با بت خانه‌ای بزرگ با ساختمانی رفیع و با شکوه وجود داشته است. به همین علت احتمال می‌رود که مردم این سرزمین قبل از ظهور زرتشت، دارای مذهب «سمتی» یا «سمینه» بوده‌اند و بت خانه بزرگ آنان در محل سمنان فعلی واقع بوده است. و ریشه نام سمنان را از ان می‌دانند.
روایت دیگری هم این است که نام قدیم سمنان در زبان محلی «سه مه نان» بوده و منظور ساکنان آن این بوده است که محصولات کشاورزی این منطقه، نیازمندیهای عمومی از قبیل نان و آذوقه اهالی را بیش از سه ماه تأمین نمی‌کند. بعدها به مرور زمان «سه مه نان» به سمنان تغییر یافته است.
آثار تاریخی و باستانی سمنان:
سمنان چه به صفت شهر و چه به صفت مرکز ایالت بزرگ و باستانی ورن، جای کاوشگری زیادی دارد، چرا که آثار به جا مانده از این دورانها بسیار ناچیز است. آنچه سالم مانده است عمدتاً مربوط به قرون اخیر است، اما دژها و باقیمانده قلاع اسماعیلیان حکایت پایداریهای مردم این سرزمین را هم‌چنان در خود حفظ کرده‌اند. برخی از آثار به‌جا مانده از دورانهای پیشین از این قرارند:مسجد جامع سمنان
منار سلجوقی مسجد جامع
مسجد امام سمنان (مسجد شاه یا سلطانی)
گرمابه پهنه سمنان
گرمابه حضرت
گرمابه ناسار
گرمابه قلی
گرمابه نخست
دروازه ارگ سمنان
ارگ علاء
بنای دارالحکومه (میدان ابوذر)
بازار سمنان
بازار شیخ علاءالدوله
برج چهل‌دختران
قلعه‌های سارو
قلعهٔ پاچنار
قلعه کوشمغان
قلعه زاوغان
قلعه کهن‌دژ
دژ چرمینه
کاروانسرای سنگی آهوان (مربوط به قرن پنجم هجری)
کاروان سرای شاه سلیمانی
آرامگاه حکیم الهی سمنانی
آرامگاه پیر نجم الدین
آب انبار ناسار
آب انبار کارخانه
آب انبار کهنه دژ
آب انبار توکلی
تپه ناسار
مدرسه حاج فتحعلی بیگ
مدرسه صادق خان
یخدان آتشگاه
استان سمنان جایگاه بزرگان عرفان ایران:
آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی، مجموعه بایزید بسطامی و آرامگاه شیخ حسن جوری در استان سمنان، از فرهنگ غنی مردم این سرزمین خبر می‌دهد.دیدنیهای طبیعی استان سمنان
غاردربند در مهدیشهر، غار شیربند و معدن نمک ملحه در 48 کیلومتری جنوب شرق سمنان با دلفینهای نمکی‌اش و جنگل ابر و دشت شقایقها از دیدنیهای طبیعی این استان هستند.
تاریخچه ولایت سمنان (منطقه ورن)
استان کنونی سمنان جزیی از منطقه ورن یا ورنه بوده که شامل صفحات جنوبی البرز و سمنان، دامغان، خوار، دماوند، فیروزکوه، شهمیرزاد، سرخه، ده‌نمک و آهوان، قوشه، ویمه و نقاط کوهستانی مازندران بوده‌است. این منطقهٴ بزرگ در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان نامیده می‌شد و جزو ایالت بزرگ پارت یا پرتو به‌شمار می‌رفت. در این دوره سمنان و سرخه شهرهای سرحدی ایالت‌های پارت و ماد به‌شمار می‌رفتند. به همین علت برخی از مورخان، زمانی این شهرها را جزو مادها و گاهی جزو پارتها به حساب می‌آورند. این ایالت که در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده، شامل همان شهرهایی بود که در ایالت ورن وجود داشتند. حد غربی این ایالت، خوار (گرمسار فعلی)، حد شرقی آن شاهرود و حد شمالی آن، کوهستانهای جنوبی طبرستان (مازندران) بود. نام کومیسنه یا کومیشان در دورهٴ بعد از ظهور اسلام به قومس تغییر یافت.در نیمه قرن هفتم میلادی در زمان یزدگرد سوم، آخرین پادشاه سلسله ساسانی، اعراب، کشور ایران را به تصرف خود درآوردند. آنها نخست شهر بزرگ و آباد ری، و سپس سرزمین کومش ( شهرهای سمنان، دامغان، بسطام، سرخه) را تسخیر کردند.
دردوران حکومت امویان و عباسیان به‌ویژه پس از قتل ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش و بلوا سراسر ایران را فراگرفت و نهضت‌های بی‌شماری به‌وقوع پیوست که از مهم‌ترین آنها قیام سنباد (سندباد) زردتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدیشهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع شدند و قومس و ری را به تصرف درآوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد به قومس گریخت.
در قرنهای ششم و هفتم هجری ایالت کومش همچنین از کانونهای مهم اسماعیلیان بود. به‌طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود که هر مجموعه از آنها را یک کدخدا و هر قلعه مجزای آن را یک محتشم که به منزله فرماندار کل یا حاکم بزرگ بود، زیر نظر داشت. یکی از این قلعه ها در روستای جوین شهرستان سرخه در میان کوههای سربه فلک کشیده هنوز پابرجاست.
پس از ظهور و استقرار حکومت صفویان، شاه اسماعیل صفوی به سرکوب حاکمان این منطقه پرداخت از جمله، حاکم قلعه فیروزکوه را دستگیر کرد و به این ترتیب، ولایت فیروزکوه و خوار، سمنان و سنگسر و سرخه به تصرف صفویان درآمد.
کریم خان زند که به‌عنوان وکیل الرعایا مدت ۲۹ سال در ایران سلطنت کرد، در مدت سلطنت خود، سمنان را در اختیار بزرگان خانواده قاجار قرار داد. بعد از مرگ خان زند، آغا محمد خان شیراز را ترک کرد و به طرف کومش و دامغان رفت و با گرد آوردن عده‌یی از افراد قبیله خود، توانست به ولایت کومش (سمنان، دامغان و بسطام وسرخه) و ولایت جنوبی دریای خزر دست یابد.
پس از آغا محمد خان، برادر زاده وی فتحعلی شاه قاجار از همان ابتدای سلطنت، سرزمین قومس که زادگاهش بود را مورد توجه قرار داد. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبانها بود، لیکن در دوران دیکتاتوری رضا شاه، قومس (استان سمنان فعلی) در شمار شهرهای استان دوم، یعنی مازندران درآمد.
در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدیشهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد.
در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد و مرکز آن نیز هم‌چنان شهر سمنان باقی ماند. البته بر اساس تقسیمات کشوری سالهای اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.
سمنان آب و هوا و طبیعت
آب و هوای سمنان در تابستان گرم و در زمستان نسبتاً سرد می‌شود. حداکثر حرارت ۵/۴۴ درجه سانتیگراد و حداقل ۴/۶- درجه سانتیگراد می‌باشد.در جنوب سمنان دشت کویر، ریگ جن، تپه‌های حصار، تپه دلازیان، و تپه‌های میرک قرار دارند.
و در شمال ان رشته کوه البرز قرار گرفته است. ارتفاع متوسط آن از سطح دریا ۱۱۳۰ متر است.
در شمال غرب این شهر رودخانه فصلی گل رودبار با سرچشمه گرفتن از رشته کوههای البرز، از شهرستان مهدیشهر (سنگسر) عبور کرده و به دشت کویر می‌ریزد. این رودخانه در شمال سمنان درجایی به نام ”آب پخش کن“ به ۵ شاخه تقسیم می‌شود.
استان سمنان معدن
این استان از نظر تنوع مواد معدنی یکی از مناطق غنی کشور به‌شمار می‌آید. معادن فعال استان را زغال سنگ، کرومیت، گچ، نمک، سیلیس، سولفات دوسود، دولومیت، پتاس، خاک‌های صنعتی، مس، سرب، روی، بوکسیت، منگنز، گوگرد، فسفات، تشکیل می‌دهند.استان سمنان در تولید نمک، سولفات سدیم و گچ رتبه اول را دارد و در تولید ذغالسنگ دررتبه دوم کشور است و همچنین رتبه سوم تولید کرومیت در کل کشور را دارد.
همچنین از منابع زیرزمینی شهر سمنان به چاه نفت خوریان در جنوب این شهر می‌توان اشاره نمود
استان سمنان صنایع دستی
در استان سمنان انواع صنایع دستی نظیر قالیبافی، سرامیک و سفالسازی، گلیم بافی، نمدمالی وجود دارد.قالیبافی: قالیبافی و تولید قالی و قالیچه از قدیم یکی از تولیدات مهم استان سمنان به‌شمار می‌رفته‌است. شهرستان مهدیشهر و شهرستان سرخه وشهرستان شاهرود از مراکز مهم تولید قالی و قالیچه در استان سمنان به‌شمار می‌روند.
سفالگری و سرامیک: صنعت سفالگری در استان سمنان از پیشینه‌ای طولانی برخوردار است.
پیدا شدن مجموعه‌یی از بهترین فراورده‌های صنعتگران دو تا سه هزار سال قبل از میلاد مسیح که شامل کوزه‌های بزرگ به اشکال هندسی و دارای لعاب قهوه‌ای روشن و کرم، درحفاریهای اطراف دامغان از تداوم شکل سنتی این صنعت در این خطه حکایت می‌کند.
گلیم بافی: روستاهای شهرستان سمنان، گرمسار، روستاهای کندو، خیج و رضاآباد شاهرود از مراکز تولید اصلی گلیم در استان سمنان هستند.
نمد مالی: یکی دیگر از صنایع دستی است که قدمتی دیرینه در استان سمنان دارد. مراکز تولید نمد در استان، شهرستان سمنان، دامغان و روستای ابرسیج شاهرود است.
دستباف‌ها: دستبافی شامل تولید پرده‌های سنتی و هنری و حوله و شال گردن و پارچه‌های متقال زیر ساخت قلمکار است که در استان رایج است. علاوه برآن جاجیم، چادر شب، پلاس و چوقا (چوخا) که عمدتاً توسط روستاییان و عشایر تولید می‌شود، از دیگر صنایع دستباف مردم استان است. شهرستان سرخه به‌ویژه شهر سرخه و روستای افتر سرخه، شهرستان مهدی شهر به‌ویژه شهر مهدیشهر و روستای فولاد محله مهدیشهر و روستاهای شهرستان دامغان و روستاهای بسطام از مراکز تولیدات جاجیم‌چه دستباف استان به‌شمار می‌روند. صنایع دستی استان سمنان در رژیم ولایت‌فقیه، در زیر حجم واردات انبوه کالاهای بنجل خارجی رو به نابودی رفته است. بسیاری از مراکز تولیدات صنایع دستی کوچک و بزرگ در روستاها و شهرها ورشکسته و تعطیل شده‌اند.
شهر دامغان پیشینه:
دامغان امروزی همان شهر هکاتم‌پلیس (صد دروازه) است که توسط سلوکیان بنا شده است. این شهر در دوران اشکانیان رونق زیادی داشته و سالها پایتخت ایران بوده است. هنوز آثار تاریخی این شهر در منطقه‌یی به نام تپه حصار در 3 کیلومتری دامغان قرار دارد.شهر شاهرود
شهر شاهرود مرکز شهرستان شاهرود می‌باشد. قسمت عمده این شهرستان را کویر تشکیل می‌دهد.
رودخانه تاش از قسمت شرقی شهر شاهرود گذشته و پس از متصل شدن به چندین رود کوهستانی دیگر به دشت کویر می‌رود
راه‌آهن تهران به خراسان از این شهرستان عبور می‌کند.
