26 ژانویهٴ 1866، 6بهمن، تولد رومن رولان.
رومن رولان رمان نویس و نویسندهٴ مبارز و متفکر، و همچنین یک رجل سیاسی آزادیخواه فرانسوی، در خانوادهٴ جمهوریخواه و پروتستان نواحی مرکزی فرانسه، در شهرستان کلماسی (clemacy) به دنیا آمد.بود.او نوجوانی بود که خانواده‌اش از شهرستان به پاریس منتقل شدند. رومن نوجوان، در دبیرستان با شیفتگی فراوان تاریخ هنر را مطالعه کرد و آثار نویسندگان بزرگ مانند شکسپیر و ویکتور هوگو را شناخت. در 1886 در دانشسرای عالی پذیرفته شد و در همین زمان با آندره سوارسsuares آشنا شد. سپس در رشتهٴ تاریخ از دانشسرای عالی فارغ‌التحصیل شد. او همچنین تاریخ موسیقی را در دانشگاه سوربن مطالعه کرد. در 1889 به ایتالیا رفت و در رشتهٴ باستانشناسی تحت‌تاثیر شاهکارهای هنری دورهٴ رنسانس و شاهکارهای میکل‌آنژ قرار گرفت. مجموعهٴ این مطالعات از او انسانی فرهیخته با روحی تعالی جوی و عارفانه و قلبی انسان‌دوست ساخت.
شاید تلقی عامهٴ مردم از موسیقی، وسیله‌یی برای آرامش روح و التذاذ روحی بدانند، و از این‌رو وقت بسیاری برای مطالعه حول آن صرف نکنند. اما رومن رولان موسیقی را به‌عنوان یک علم به‌دقت مطالعه کرد و چنان شیفهٴ موسیقی شد که بخشی از فعالیتهای نویسندگی خود را به موسیقی اختصاص داد. و موضوع پایان نامهٴ تحصیلی خود را تاریخ اوپرا دراروپا قرارداد و مدتها دربارهٴ این موضوع تحقیق کرد. رومان از طریق یک خانوادهٴ هنردوست آلمانی، با آثار موسیقی ریچارد واگنر، (Richard wagner) متفکر بزرگ آلمانی آشنا شد. رومن رولان پس از آشنایی با آثار واگنر، به تاثیر موسیقی به‌عنوان یک هنر انگیزنده، بیش از پیش واقف شد و بی‌اندازه شیفتهٴ اندیشه و هنر آلمان گردید..
رومن رولان چنان شیفتهٴ آثار موسیقی و به‌ویژه آثار واگنر شده بود که پس از بازگشت به فرانسه در 1895 از متخصصان موسیقی واگنر به‌شمار می‌آمد. تحت‌تاثیر موسیقی و اپرای آلمان بود که رولان به فکر خلق تئاتری به سبک تئاترهای یونان افتاد.
اینگونه، هنر موسیقی و مطالعهٴ تاریخ آن، در پیوند با مطالعهٴ نمایشنامه‌های بزرگانی مثل شکسپیر و آثار معماری میکل‌آنژ، از آن جوان پژوهشگر فرانسوی، یک هنرمند خلاق در رمان و نمایشنامه آفرید. البته باید به همهٴ این عناصر، قلبی دوستدار مردم و آزادی آنان را نیز افزود تا بتوان به راز پیدایش یک نویسنده و متفکر تاثیرگذار بر فرهنگ یک ملت را شناخت. ازین پس بود که رومن رولان به نوشتن آغاز کرد. اولین آثار او نمایشنامه‌هایی سیاسی بودند. رومن رولان در 1898 نمایشنامهٴ گرگها les loups و در 1900 نمایشنامهٴ دانتون، danton یکی از متفکران انقلاب کبیر فرانسه، و در 1904 نمایشنامهٴ چهاردهم ژوئیه را بر صحنه آورد که هر سه در مجموعه‌یی به نام تئاتر انقلاب، بچاپ رسید.
نمایشنامهٴ گرگها از سرگذشت مردی حکایت می‌کند که در دوران انقلاب به اتهام جنایت محکوم به مرگ است و پس از بررسی دقیق بی‌گناهی او به اثبات می‌رسد و فاش می‌شود که دشمنی شخصیت برجسته‌یی از سیاستمداران موجب صدور حکم اعدام مرد بیگناه شده است. در جریان این داستان، مبارزه و کشمکش سیاستمدار مزبور، با مرد بیگناه بسیار دقیق وصف می‌شود. سر انجام قاضی برای حفظ آبروی شخصیت اتهام زننده، که از افسران مهم انقلاب فرانسه بوده است، مرد بیگناه را فدا می‌کند و حکم اعدام مرد بیگناه را تأیید می‌نماید.
اما نمایشنامهٴ دانتون از حیث مطلب غنی‌تر و عمیق‌تر از دو نمایشنامهٴ دیگر رومن رولان بود. در نمایشنامهٴ دانتون، اختلاف نظر روبسپیر Robespierre و دانتون، این دو شخصیت مهم انقلاب کبیر فرانسه موضوع نمایشنامه است، اختلافی که به اعدام دانتون منجر شده بود.
موضوع نمایشنامهٴ چهاردهم ژوئیه، نیز به انقلاب کبیر فرانسه برمی‌گردد و حوادث روزهای دوازدهم تا چهاردهم ژوئیه 1789 را در برمی‌گیرد. این نمایشنامه و پردهٴ نقاشی وسیعی است از تسخیر زندان باستیل و وقایع گوناگون اولین تظاهرات انقلاب.
رومن رولان مدتی نیز مدیریت مجله‌یی بانام «دفاتر دو هفته یکبار» را به‌عهده گرفت. و در آن به تحریر و نشر مقاله‌ها و کتابهایی در شناخت موسیقی و تاریخ موسیقی پرداخت. آثاری که بعدها به چاپ نیز رسید و از آن جمله، کتاب هندل، HAENDEL و یا کتاب موسیقیدانان گذشته، و کتاب موسیقیدانان معاصر، و و زندگی بتهوون VIE DE BEETHOVEN را می‌توان نام برد. تحریر کتاب زندگی بتهوون موفقیت و شهرت بسیار بیشتری برای رومن رولان آورد. چرا که در آن اثر تحقیقی، رولان به محتوای آثار موسیقی بتهوون، و به اندیشه‌های بتهوون پرداخته بود.
به این ترتیب، تفکر، و اندیشه به آنچه بشریت را به تعالی می‌رساند و آنچه می‌توان آن اندیشه‌های بشردوستانه نامید، رومن رولان را محبوب نسل جوان کرد. رولان در پی این آثار خود، کتاب زندگی میکل‌آنژ VIE DE LA MICHEL ANGE را در 1905، و زندگی لئو تولستوی را در 1911 انتشار داد. در این دو اثر نیز او تنها به شرح بیوگرافی این بزرگان هنر نمی‌پرداخت. بلکه آنچه مورد توجه او بود، اندیشه‌ها و آرمانهای این هنرمندان و تموجات روحی آنان در طول زندگیشان بود. او همیشه از چیزهایی که روح جویای حقیقت هنرمندان بزرگ را متلاطم می‌سازد سخن می‌گفت.
رومن رولان مدتی نیز به گوشه‌گیری روی آورد و در حاشیهٴ زندگی ادبی و اجتماعی، در عزلتی آمیخته با فقر به‌سر برد. در واقع او دراندیشهٴ آن بود که همهٴ وقت خود را به نوشتن اثر بزرگی که سالها قبل آغاز کرده بود صرف کند. اولین جلد این اثر ده جلدی معروف یعنی ژان کریستوفJEAN CHRISTOPHE در 1904 منتشر شده بود و انتشار جلدهای دیگر آن تا 1912 ادامه یافت.
داستان ژان کریستوف پردهٴنقاشی گسترده‌یی است از زندگی موسیقیدانی جوان که پس از گذراندن دورهٴ کودکی، در شهر کوچک رنانی RHENANIE به پاریس می‌رود. جلدهای اول تا چهارم کتاب، شامل وصف احساسهای مبهم کودکانه، چهره‌های اطرافیان، کشف استعداد موسیقی درخود، نوآموزی، جوانی، و اولین اندوه‌های یک جوان به‌نام ژان است. سپس کتاب به موضوعات شورش این جوان بر ضد قوانین و سنتهای اجتماع و آرزوی آزادی، و یافتن افقی بسیار وسیع در برابر دید، و پناه بردن او به پاریس می‌پردازد. جلدهای دیگر کتاب، به زندگی در پاریس و مبارزه و سرخوردگیهای ژان کریستوف اختصاص دارد که می‌خواهد به محافل هنری راه یابد. پس همفکری پیدا می‌کند که پیوسته با او به‌سر می‌برد. بعدها مرگ این دوست، قهرمان کتاب را به ناامیدی و کناره‌گیری از جامعه می‌کشاند، اوبه سویس می‌رود و از شدت اندوه و ناامیدی، یک دورهٴ عذاب روحی را می‌گذراند و بعدها به خودکشی متمایل می‌شود که به سبب نیروی جسمانی از آن می‌رهد و به زندگی در آرامش کوهستان تن می‌دهد. و سپس تعادل روحی خود را باز می‌یابد.
رومن رولان این کتاب را سرگذشت غم‌انگیز نسل جوان رو به زوال می‌داند. نسلی که نمایندهٴ شخصیت خود اوست.
کتاب ژان کریستوف شهرت عظیمی برای رومن رولان آورد.
رولان در سویس کتاب کولا برونیون cola breugnon را در آغاز جنگ جهانی اول انتشار داد. این اثر قصه‌ای، با فرهنگ روستایی است که در آن قدرت نویسندگی، بیش از زیبایی احساس، که در ژان کریستوف وجود داشت، به چشم می‌خورد.
رولان هنگام جنگ جهانی اول مقالاتی دربارهٴ صلح انتشارداد که در سال 1905 در مجموعه‌یی به نام ماورای جدالها au dessus de la melee) به چاپ رسید. رولان در این کتاب، روشنفکران فرانسه و آلمان را به آشتی دعوت می‌کند و با تعصب افراطی و میهن‌پرستانه به مخالفت برمی‌خیزد. به همین سبب این اثر در فرانسه و آلمان، هردو با مخالفت بسیار روبه‌رو گشت و موجد مشاجره‌های قلمی غم‌انگیزی گردید و باعث شد که بسیاری از دوستان و طرفداران رولان به صف مخالفان او بپیوندند. اما پس از پایان جنگ، همین کتاب به منزلهٴ بیانیهٴ طرفداران پرشور صلح به‌شمار آمد.
رولان پس از جنگ وقت خود را میان ادبیات و سیاست تقسیم کرد. در 1916 به دریافت جایزهٴادبی نوبل نایل آمد. در 1919 به فرانسه بازگشت و روش نویسندهٴ متعهدی را پیش گرفت که در عالم سیاست احساس مسئولیت می‌کند. در 1920 او کتابی به‌نام کلرامبو cleramboult را انتشار داد.
رولان هنگامی که بازار سیاست در اروپا از نو رونق یافت، به اصول کمونیسم متمایل شد و کوشید در میان اندیشه‌های فیلسوفان هند و مبانی سیاست روسیهٴ شوروی توفقی برقرارسازد.. درعین حال، دنبالهٴ کار ادبی را رها نکرد و میان سالهای 1924 و 1934 رمان جان شیفته را در هفت جلد منتشر کرد. (l ame enchantee) جان شیفته رمانی بزرگ بود اما مانند ژان کریستوف مورد استقبال قرارنگرفت.
رولان همچنین به تحقیقات خود دربارهٴ شناخت موسیقی ادامه داد و چندین کتاب در این زمینه منتشر کرد. در 1939 نمایشنامهٴ روبسپیر را انتشار داد. رولان با وجود اغتشاشهای روحی که بر اثر شکست و اشغال فرانسه پدید آمده بود، سالهای آخر زندگی را به نوشتن زندگینامهٴ پرشور دوستش پگی (peguy) مصروف داشت که در سال 1944 انتشار یافت. این نمایشنامه شامل گفت و شنودهای پرهیجان و درددلهای معنوی رولان، و مشابه با کتاب سفر درونی (le voyage interieure) او بود رولان کتاب سفر دورنی را در 1936 نوشته بود و این کتاب در حقیقت زندگینامهٴ شخصی او به‌شمار می‌رفت.
رومن رولان چند ماه پس از آزادی کشور فرانسه از اشغال آلمانها در سال 1944 درگذشت. در حالی که یادداشتهای روزانه و مکاتپاتش زیر چاپ بود.
رولان از نادرترین نویسندگان فرانسه است که در فرهنگ فرانسه در رشتهٴ شناخت موسیقی تاثیر فراوانی داشته است. علاقهٴ وافرش به آزادی، و بشردوستی او را برآن داشته بود که از زمان جنگ جهانی اول به بعد همهٴکوشش خود را در راه صلح و منافع مشترک مردم دنیا به‌کار برد. از نظر ادبی نباید از یاد برد که ژان کریستوف، نوع رمانهای متوالی و چند جلدی را در ادبیات فرانسه وارد کرد و راه را بر نویسندگانی چون ژول رومن و روژه مارتن دوگار گشود. بسیاری از آثار رومن رولان به فارسی ترجمه شده است. برخی از این آثار عبارتند از: زندگی میکل‌آنژ، زندگی بتهوون، برلیوز BERLIEUSE، ژان کریستوف، موتزارت، مهاتما گاندی، واگنر، یادداشتهای ایام جنگ، گرگها، جان شیفته، و روبسپیر.
رومن رولان رمان نویس و نویسندهٴ مبارز و متفکر، و همچنین یک رجل سیاسی آزادیخواه فرانسوی، در خانوادهٴ جمهوریخواه و پروتستان نواحی مرکزی فرانسه، در شهرستان کلماسی (clemacy) به دنیا آمد.بود.او نوجوانی بود که خانواده‌اش از شهرستان به پاریس منتقل شدند. رومن نوجوان، در دبیرستان با شیفتگی فراوان تاریخ هنر را مطالعه کرد و آثار نویسندگان بزرگ مانند شکسپیر و ویکتور هوگو را شناخت. در 1886 در دانشسرای عالی پذیرفته شد و در همین زمان با آندره سوارسsuares آشنا شد. سپس در رشتهٴ تاریخ از دانشسرای عالی فارغ‌التحصیل شد. او همچنین تاریخ موسیقی را در دانشگاه سوربن مطالعه کرد. در 1889 به ایتالیا رفت و در رشتهٴ باستانشناسی تحت‌تاثیر شاهکارهای هنری دورهٴ رنسانس و شاهکارهای میکل‌آنژ قرار گرفت. مجموعهٴ این مطالعات از او انسانی فرهیخته با روحی تعالی جوی و عارفانه و قلبی انسان‌دوست ساخت.
شاید تلقی عامهٴ مردم از موسیقی، وسیله‌یی برای آرامش روح و التذاذ روحی بدانند، و از این‌رو وقت بسیاری برای مطالعه حول آن صرف نکنند. اما رومن رولان موسیقی را به‌عنوان یک علم به‌دقت مطالعه کرد و چنان شیفهٴ موسیقی شد که بخشی از فعالیتهای نویسندگی خود را به موسیقی اختصاص داد. و موضوع پایان نامهٴ تحصیلی خود را تاریخ اوپرا دراروپا قرارداد و مدتها دربارهٴ این موضوع تحقیق کرد. رومان از طریق یک خانوادهٴ هنردوست آلمانی، با آثار موسیقی ریچارد واگنر، (Richard wagner) متفکر بزرگ آلمانی آشنا شد. رومن رولان پس از آشنایی با آثار واگنر، به تاثیر موسیقی به‌عنوان یک هنر انگیزنده، بیش از پیش واقف شد و بی‌اندازه شیفتهٴ اندیشه و هنر آلمان گردید..
رومن رولان چنان شیفتهٴ آثار موسیقی و به‌ویژه آثار واگنر شده بود که پس از بازگشت به فرانسه در 1895 از متخصصان موسیقی واگنر به‌شمار می‌آمد. تحت‌تاثیر موسیقی و اپرای آلمان بود که رولان به فکر خلق تئاتری به سبک تئاترهای یونان افتاد.
اینگونه، هنر موسیقی و مطالعهٴ تاریخ آن، در پیوند با مطالعهٴ نمایشنامه‌های بزرگانی مثل شکسپیر و آثار معماری میکل‌آنژ، از آن جوان پژوهشگر فرانسوی، یک هنرمند خلاق در رمان و نمایشنامه آفرید. البته باید به همهٴ این عناصر، قلبی دوستدار مردم و آزادی آنان را نیز افزود تا بتوان به راز پیدایش یک نویسنده و متفکر تاثیرگذار بر فرهنگ یک ملت را شناخت. ازین پس بود که رومن رولان به نوشتن آغاز کرد. اولین آثار او نمایشنامه‌هایی سیاسی بودند. رومن رولان در 1898 نمایشنامهٴ گرگها les loups و در 1900 نمایشنامهٴ دانتون، danton یکی از متفکران انقلاب کبیر فرانسه، و در 1904 نمایشنامهٴ چهاردهم ژوئیه را بر صحنه آورد که هر سه در مجموعه‌یی به نام تئاتر انقلاب، بچاپ رسید.
نمایشنامهٴ گرگها از سرگذشت مردی حکایت می‌کند که در دوران انقلاب به اتهام جنایت محکوم به مرگ است و پس از بررسی دقیق بی‌گناهی او به اثبات می‌رسد و فاش می‌شود که دشمنی شخصیت برجسته‌یی از سیاستمداران موجب صدور حکم اعدام مرد بیگناه شده است. در جریان این داستان، مبارزه و کشمکش سیاستمدار مزبور، با مرد بیگناه بسیار دقیق وصف می‌شود. سر انجام قاضی برای حفظ آبروی شخصیت اتهام زننده، که از افسران مهم انقلاب فرانسه بوده است، مرد بیگناه را فدا می‌کند و حکم اعدام مرد بیگناه را تأیید می‌نماید.
اما نمایشنامهٴ دانتون از حیث مطلب غنی‌تر و عمیق‌تر از دو نمایشنامهٴ دیگر رومن رولان بود. در نمایشنامهٴ دانتون، اختلاف نظر روبسپیر Robespierre و دانتون، این دو شخصیت مهم انقلاب کبیر فرانسه موضوع نمایشنامه است، اختلافی که به اعدام دانتون منجر شده بود.
موضوع نمایشنامهٴ چهاردهم ژوئیه، نیز به انقلاب کبیر فرانسه برمی‌گردد و حوادث روزهای دوازدهم تا چهاردهم ژوئیه 1789 را در برمی‌گیرد. این نمایشنامه و پردهٴ نقاشی وسیعی است از تسخیر زندان باستیل و وقایع گوناگون اولین تظاهرات انقلاب.
رومن رولان مدتی نیز مدیریت مجله‌یی بانام «دفاتر دو هفته یکبار» را به‌عهده گرفت. و در آن به تحریر و نشر مقاله‌ها و کتابهایی در شناخت موسیقی و تاریخ موسیقی پرداخت. آثاری که بعدها به چاپ نیز رسید و از آن جمله، کتاب هندل، HAENDEL و یا کتاب موسیقیدانان گذشته، و کتاب موسیقیدانان معاصر، و و زندگی بتهوون VIE DE BEETHOVEN را می‌توان نام برد. تحریر کتاب زندگی بتهوون موفقیت و شهرت بسیار بیشتری برای رومن رولان آورد. چرا که در آن اثر تحقیقی، رولان به محتوای آثار موسیقی بتهوون، و به اندیشه‌های بتهوون پرداخته بود.
به این ترتیب، تفکر، و اندیشه به آنچه بشریت را به تعالی می‌رساند و آنچه می‌توان آن اندیشه‌های بشردوستانه نامید، رومن رولان را محبوب نسل جوان کرد. رولان در پی این آثار خود، کتاب زندگی میکل‌آنژ VIE DE LA MICHEL ANGE را در 1905، و زندگی لئو تولستوی را در 1911 انتشار داد. در این دو اثر نیز او تنها به شرح بیوگرافی این بزرگان هنر نمی‌پرداخت. بلکه آنچه مورد توجه او بود، اندیشه‌ها و آرمانهای این هنرمندان و تموجات روحی آنان در طول زندگیشان بود. او همیشه از چیزهایی که روح جویای حقیقت هنرمندان بزرگ را متلاطم می‌سازد سخن می‌گفت.
رومن رولان مدتی نیز به گوشه‌گیری روی آورد و در حاشیهٴ زندگی ادبی و اجتماعی، در عزلتی آمیخته با فقر به‌سر برد. در واقع او دراندیشهٴ آن بود که همهٴ وقت خود را به نوشتن اثر بزرگی که سالها قبل آغاز کرده بود صرف کند. اولین جلد این اثر ده جلدی معروف یعنی ژان کریستوفJEAN CHRISTOPHE در 1904 منتشر شده بود و انتشار جلدهای دیگر آن تا 1912 ادامه یافت.
داستان ژان کریستوف پردهٴنقاشی گسترده‌یی است از زندگی موسیقیدانی جوان که پس از گذراندن دورهٴ کودکی، در شهر کوچک رنانی RHENANIE به پاریس می‌رود. جلدهای اول تا چهارم کتاب، شامل وصف احساسهای مبهم کودکانه، چهره‌های اطرافیان، کشف استعداد موسیقی درخود، نوآموزی، جوانی، و اولین اندوه‌های یک جوان به‌نام ژان است. سپس کتاب به موضوعات شورش این جوان بر ضد قوانین و سنتهای اجتماع و آرزوی آزادی، و یافتن افقی بسیار وسیع در برابر دید، و پناه بردن او به پاریس می‌پردازد. جلدهای دیگر کتاب، به زندگی در پاریس و مبارزه و سرخوردگیهای ژان کریستوف اختصاص دارد که می‌خواهد به محافل هنری راه یابد. پس همفکری پیدا می‌کند که پیوسته با او به‌سر می‌برد. بعدها مرگ این دوست، قهرمان کتاب را به ناامیدی و کناره‌گیری از جامعه می‌کشاند، اوبه سویس می‌رود و از شدت اندوه و ناامیدی، یک دورهٴ عذاب روحی را می‌گذراند و بعدها به خودکشی متمایل می‌شود که به سبب نیروی جسمانی از آن می‌رهد و به زندگی در آرامش کوهستان تن می‌دهد. و سپس تعادل روحی خود را باز می‌یابد.
رومن رولان این کتاب را سرگذشت غم‌انگیز نسل جوان رو به زوال می‌داند. نسلی که نمایندهٴ شخصیت خود اوست.
کتاب ژان کریستوف شهرت عظیمی برای رومن رولان آورد.
رولان در سویس کتاب کولا برونیون cola breugnon را در آغاز جنگ جهانی اول انتشار داد. این اثر قصه‌ای، با فرهنگ روستایی است که در آن قدرت نویسندگی، بیش از زیبایی احساس، که در ژان کریستوف وجود داشت، به چشم می‌خورد.
رولان هنگام جنگ جهانی اول مقالاتی دربارهٴ صلح انتشارداد که در سال 1905 در مجموعه‌یی به نام ماورای جدالها au dessus de la melee) به چاپ رسید. رولان در این کتاب، روشنفکران فرانسه و آلمان را به آشتی دعوت می‌کند و با تعصب افراطی و میهن‌پرستانه به مخالفت برمی‌خیزد. به همین سبب این اثر در فرانسه و آلمان، هردو با مخالفت بسیار روبه‌رو گشت و موجد مشاجره‌های قلمی غم‌انگیزی گردید و باعث شد که بسیاری از دوستان و طرفداران رولان به صف مخالفان او بپیوندند. اما پس از پایان جنگ، همین کتاب به منزلهٴ بیانیهٴ طرفداران پرشور صلح به‌شمار آمد.
رولان پس از جنگ وقت خود را میان ادبیات و سیاست تقسیم کرد. در 1916 به دریافت جایزهٴادبی نوبل نایل آمد. در 1919 به فرانسه بازگشت و روش نویسندهٴ متعهدی را پیش گرفت که در عالم سیاست احساس مسئولیت می‌کند. در 1920 او کتابی به‌نام کلرامبو cleramboult را انتشار داد.
رولان هنگامی که بازار سیاست در اروپا از نو رونق یافت، به اصول کمونیسم متمایل شد و کوشید در میان اندیشه‌های فیلسوفان هند و مبانی سیاست روسیهٴ شوروی توفقی برقرارسازد.. درعین حال، دنبالهٴ کار ادبی را رها نکرد و میان سالهای 1924 و 1934 رمان جان شیفته را در هفت جلد منتشر کرد. (l ame enchantee) جان شیفته رمانی بزرگ بود اما مانند ژان کریستوف مورد استقبال قرارنگرفت.
رولان همچنین به تحقیقات خود دربارهٴ شناخت موسیقی ادامه داد و چندین کتاب در این زمینه منتشر کرد. در 1939 نمایشنامهٴ روبسپیر را انتشار داد. رولان با وجود اغتشاشهای روحی که بر اثر شکست و اشغال فرانسه پدید آمده بود، سالهای آخر زندگی را به نوشتن زندگینامهٴ پرشور دوستش پگی (peguy) مصروف داشت که در سال 1944 انتشار یافت. این نمایشنامه شامل گفت و شنودهای پرهیجان و درددلهای معنوی رولان، و مشابه با کتاب سفر درونی (le voyage interieure) او بود رولان کتاب سفر دورنی را در 1936 نوشته بود و این کتاب در حقیقت زندگینامهٴ شخصی او به‌شمار می‌رفت.
رومن رولان چند ماه پس از آزادی کشور فرانسه از اشغال آلمانها در سال 1944 درگذشت. در حالی که یادداشتهای روزانه و مکاتپاتش زیر چاپ بود.
رولان از نادرترین نویسندگان فرانسه است که در فرهنگ فرانسه در رشتهٴ شناخت موسیقی تاثیر فراوانی داشته است. علاقهٴ وافرش به آزادی، و بشردوستی او را برآن داشته بود که از زمان جنگ جهانی اول به بعد همهٴکوشش خود را در راه صلح و منافع مشترک مردم دنیا به‌کار برد. از نظر ادبی نباید از یاد برد که ژان کریستوف، نوع رمانهای متوالی و چند جلدی را در ادبیات فرانسه وارد کرد و راه را بر نویسندگانی چون ژول رومن و روژه مارتن دوگار گشود. بسیاری از آثار رومن رولان به فارسی ترجمه شده است. برخی از این آثار عبارتند از: زندگی میکل‌آنژ، زندگی بتهوون، برلیوز BERLIEUSE، ژان کریستوف، موتزارت، مهاتما گاندی، واگنر، یادداشتهای ایام جنگ، گرگها، جان شیفته، و روبسپیر.
