شهرستانهای استان کردستان

شهرستان سنندج از شمال به شهرستان دیواندره، از شمال شرقی به شهرستان بیجار، از شرق به شهرستان قروه، از جنوب به شهرستان کامیاران، و از غرب به شهرستان سروآباد، از شمال غربی به شهرستان مریوان محدود می‌شود. شهرستان سنندج مرکز استان کردستان، دومین شهر بزرگ کردنشین و بیست و سومین شهر بزرگ ایران است

وسعت آن 5032 کیلومترمربع است.شهرستان سنندج، تقسیمات کشوری:
تقسیمات کشوری شامل: 4 شهر، 6 دهستان و 3بخش که عبارتند از: بخش مرکزی، بخش خاوومیرآباد و بخش سرشیو

شهرستان سنندج با ارتفاع1480متر از سطح دریا در دره‌ای نسبتاً وسیع قرار دارد که از اطراف به‌وسیله کوهها محصور شده است. آب و هوای شهرستان سنندج در زمستان سرد و در تابستان معتدل می‌باشد.

عمده مردم، پیرو مذهب تسنن می‌باشند. در استان کردستان دو فرقه عمده تصوف وجود دارد:
1ـ طریقه قادریه: که وصول به حق و حقیقت را در قیل و قال می‌دانند و در حالت سماع، دف زنان از خود خارج می‌شوند. پیروان این فرقه مرید شیخ عبدالقادر گیلانی هستند.

2ـ طریقه نقشبندی: پیروان مولانا بهاءالدین محمد نقشبند بخارایی هستند که وصول به حق را در تفکر و سکوت می‌دانند.

زبان کردی با لهجه سورانی زبان رایج مردم سنندج می‌باشد.

شهر سنندج از شمال به کوه شیخ معروف، از غرب به کوه آبیدر، از جنوب به کوه سراج الدین محدود شده است. این تپه‌ها و کوه‌ها ادامه سلسله جبال زاگرس هستند و شهر سنندج را در میان خود محصور کرده‌اند. مهمترین کوه‌های شهرستان سنندج عبارتند از: آبیدر سلطان سراج الدین، آو الآن در جنوب سنندج، شاه‌نشین در ژاوه رود، کوه کوچک و کوه چرخ لان در جنوب غربی سنندج.

تنها رود مهم در سنندج، رود قشلاق به طول ۹۵ کیلومتر از سه کیلومتری شرق سنندج عبور می‌کند. رود قشلاق از کوههای شمال شرقی سنندج سرچشمه گرفته و از سه کیلومتری شرق سنندج می‌گذرد و به گاو رود می‌پیوند.

اماکن تاریخی شهرستان سنندج عبارتند از:
1ـ قلعه حسن آباد متعلق به دوره اشکانیان و ساسانیان

2ـ مسجد جامع سنندج: که در سال 1228 ه. ق توسط امان الله خان والی کردستان ساخته شد. این مسجد دارای شبستانی بزرگ با 24 ستون است

3-بازار سنندج: در سال 1046 ه. ق و تحت حاکمیت اردلانها ساخته شده است. بخش شمالی آن، بازار سنندج است و بخش جنوبی آن بازار آصف نام گرفته است.

4-عمارت آصف: بنای اولیه این عمارت در دوره صفویه بوده و در دوره‌های قاجار و پهلوی تکمیل شده است.

5-عمارت خسرو آباد: این عمارت مرکز حکومت اردلان به‌ویژه خسروخان اردلان بوده است.

6-عمارت وکیل: بخش اصلی عمارت وکیل در دوران زندیه ساخته شده و بخشهای دیگر متعلق به دوره قاجار است.

7-عمارت مشیر دیوان: توسط میرزا یوسف مشیر دیوان در دوره قاجار ساخته شده است.

8-حمام خان: در ضلع شمالی بازار قدیم سنندج و در سال 1220 هجری قمری به دستور امان الله خان اردلان است.

9-امام زاده هاجر خاتون: این امام‌زاده در محله قدیمی سرتپوله سنندج واقع است و بنا بر اعتقاد مردم خواهر امام رضا (ع) است. در مجاورت این امام زاده، مسجد و آرامگاه شیوخ و بزرگان سنندج قرار دارد.

10- امام‌زاده پیر عمر: تاریخ ساخت آن سال 1046 ه. ق می‌باشد.

11-موزه سنندج: این موزه در بخش بیرون عمارت ملا لطف‌الله شیخ الاسلام از بناهای باقی مانده دورهٴ قاجار قرار دارد.

12-قرآن نگل: در داخل مسجد روستای نگل، قرآنی خطی از دوران گذشته وجود دارد که بنا بر اعتقادات مردم یکی از چهار قرآن خطی است که در زمان خلیفه سوم به رشته تحریر درآمده است. خط قرآن کوفی و دارای نقطه و اعراب و در قسمتی از شماره آیات طلاکاری شده و مزین به نقوش گیاهی می‌باشد.

ریشه نام سنندج معرب شده سنه دژ است و به‌معنی قلعه‌ای در پای کوه، می‌باشد. این‌ شهر در قدیم‌ روی تپه‌ بزرگی در کنار رودخانه‌ قشلاق‌ به‌ نام‌ ’پیالکه‌ توش‌ نوذر’ قرار داشته است‌. علت وجودی شهر دره طبیعی و دایره شکل اطراف آن بوده است که محلی مناسب برای تشکیل حکومت و کنترل بر آن را فراهم می‌کرد. قلعه‌ حسن‌آباد که‌ متعلق به دوره‌ ساسانیان‌ می‌باشد نزدیک‌ این‌ شهر واقع‌ بوده و به‌ عنوان‌ پادگانی برای دفاع از شهر عمل می‌کرده است.
حمله مغولان باعث نابودی شهر سنندج شد. بعد از ویران شدن شهر سنندج توسط مغولان‌ مرکز حکومت‌ به‌ قلعه‌ حسن‌آباد منتقل‌ شد و این وضعیت تا زمان‌ صفویه ادامه‌ داشت.

شهر سنندج فعلی در سال 1046 هجری قمری در دوره صفویه و توسط سلیمان خان اردلان ساخته شده است. سلیمان‌ خان‌ مرکز حکومت‌ را از قلعه‌های حسن‌آباد و پالنگان‌ به‌ شهر سنه‌ منتقل‌ و اقدام‌ به‌ آباد ساختن‌ آن‌ نمود. وی قلعه‌ای مستحکم در بالای تپه‌ای بنا نهاد و عمارات‌، حمام‌، مسجد و بازار را در خارج‌ و اطراف‌ قلعه‌ بنا کرد. همچنین با احداث‌ یک‌ رشته‌ قنات‌ در دشت‌ ’سرنووی’ آب‌ را به‌ داخل‌ شهر و میان‌ قلعه‌ هدایت‌ کرد. شهر سنندج توسط امان‌الله‌ خان‌ اردلان، گسترش‌ پیدا کرد.

مریوان یکی از شهرستانهای استان کردستان ایران است. مریوان‌ از شمال‌ به‌ شهرستان‌ سقز، از شرق‌ و جنوب‌ شرقی به‌ شهرستانهای دیواندره و سنندج‌، از جنوب‌ به‌ شهرستان سرو آباد و از غرب‌ و شمال‌ غربی به‌ خاک‌ عراق‌ محدود است‌.

شهر مریوان در 125 کیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد.

زبان رایج کردی سورانی است.شهرستان مریوان، آب و هوا:
آب و هوای مریوان به نسبت پستی و بلندیها، پوشش گیاهی و جنگلهای آن متغیر است. هوای نقاط مرتفع کوهستانی و کنار دریاچه زریوار در زمستانها سرد و در تابستانها معتدل است. کوه‌های منطقه در مقابل جریانهای هوایی که از غرب وارد کشور می‌شوند، مانند دیواری بلند مانع نفوذ هوای دریای مدیترانه به داخل کشور می‌شوند و عامل بارش باران در منطقه می‌شوند.

مهمترین کوههای شهرستان مریوان عبارتند از:1ـ کوه هزار مرگه در شمال ‌شرق شهرستان مریوان با ارتفاع 2707متر بلندترین کوه این شهرستان و از شاخه‌های کوه «چهل چشمه» است. از آن 3 کوه منشعب می‌شود:
الف. به طرف شرق، این شعبه معروف به سلسله پشت شهیدان است. بخش مریوان در جنوب و دره شیلر کشور عراق در شمال آن واقع و خط الرأس آن مرز ایران و عراق محسوب می‌گردد. قلل این سلسله به نام شاخ برانه، برده شره، هزار ماله، مارو، نامیده می‌شود. بلندترین قله آن برده شره با ارتفاع 2491 متر است. دامنه‌های شمالی این کوه با شیب تندی به «دره شیلر» در عراق و شیب جنوبی آن به بخش «سروآباد» می‌رسد.

ب. شعبه شمال غربی: این رشته تقریباً موازی با شعبه اول در شمال دره شیلر کشیده شده و خط الراس آن نیز مرز ایران و عراق محسوب می‌شود.

ج. شعبه جنوب شرقی: این رشته بین بخش مریوان و بخش دیواندره واقع شده

از رشته کوههای دیگر این منطقه می‌توان به «قله سلطان احمد در شمال غربی آبادی قطوند به ارتفاع 2652» ـ «قله کوه پیرالیاس جنوب گردنه گاران 2597 متر» اشاره کرد.

2ـ کوسالان: با ارتفاع2620متر در دهستان «هه‌ورامان تخت» در 32 کیلومتری جنوب مریوان قرار دارد. این کوه از شمال غربی به سوی جنوب غربی (از دره‌آب سیروان تا دامنه شمالی کوه «هی‌شور» ) به طول 20 کیلومتر کشیده شده است که رود سیروان از دامنه‌های شرقی آن می‌گذرد.

3ـ کوه دربند: با ارتفاع 2770متر در 34 کیلومتری جنوب شهر مریوان و شمال نودشه و جنوب دهستان هه‌ورامان قرار دارد. این کوه از شمال غربی به کوه تخت و از طرف دامنه‌های جنوب شرقی به رودخانه سیروان منتهی می‌شود.

4ـ کوه تخت: این کوه با ارتفاع 2820 متر در 32 کیلومتری جنوب مریوان و در هه‌ورامان تخت واقع شده است. از شمال غربی به کوه «کمانگر» و از جنوب شرقی به کوه دربند متصل است و بخش جنوبی مریوان را از پاوه (نوسود) جدا می‌کند.

5ـ کوه پیاژه: در 24 کیلومتری جنوب شرقی مریوان در روستای «آلمانه» در دهستان سروآباد واقع شده است. بلندترین قله آن «قه‌له‌به‌رد» 2953 متر ارتفاع دارد. کوه پیاژه از سمت شرق به کوه «چله‌خاند» و از شمال به کوه «شاه‌نشین» و از شمال‌غربی به کوه «کنولان» می‌پیوندد.

6ـ کوه شاهو: این کوه با قله 3225 متر در جنوب شرقی مریوان است. از شمال غربی به کوه «گاول» و از شرق به کوه «قلعه گور» ارتباط دارد.

رودخانه‌های مهم مریوان عبارتند از:1- رودخانه گردلان: این رودخانه از رودهای غربی کوه هزار مرگه و دره‌های جنوبی، دره ترکان و برده شره، سرچشمه گرفته و وارد بخش رزآب می‌گردد. رودهای کوچک دره قامشلی، زویران، باغان، عصرآباد، نشکاش، دری به آن ملحق می‌شوند.

2- رودخانه چاولکان، ده بنیاد، گلچیدر که از ارتفاعات سنگ سفید، قرازه، درویش اولیا سرچشمه گرفته و با رودخانه دروزان یکی شده بطرف بخش رزآب می‌رود.

3- رودخانه قزلجه که از دره‌های جنوبی کوه هزارماله سرچشمه می‌گیرد و نهایتاً وارد عراق می‌شود. سایر رودخانه‌های شهرستان مریوان به این سه رودخانه متصل می‌شود.

دریاچه زریوار، این دریاچه در 3 کیلومتری شمال غرب شهرستان مریوان (دژ شاهپور) و در ارتفاع‌ 1285 متری از سطح‌ دریا قرار داد. طول آن در حدود 8 و عرض آن 3 کیلومتر و حداکثر عمق آب حدود 20 متر است. واژه‌ ’زری’ همراه با پسوند ’وار’ در زبان‌ کردی معنی دریاچه‌وار می‌دهد.

قلعه‌های ’دژان’ و ’دزان’باقیمانده از قرن سوم ه.ق.و قلعه‌ هلوخان‌ (ایمام‌ ) از دوره‌ صفوی، قلعه‌ شاه‌آباد (دژ شاهپور) از دوره قاجاریه از آثار باستانی این شهر می‌باشند.
شهرستان مریوان، پیشینه تاریخی:
نام شهر در اصل» ماربن «است به‌خاطر این‌که در این منطقه مار فراوان بوده است. از طرف دیگر مریوان‌ را ’مهروان’ یا جایگاه مهر گفته‌اند و در گذشته بین‌ تیسفون‌ و تخت‌ سلیمان‌، مراغه‌ و دینور قرار داشته است.

تپه‌های «ساوجی»، «کولان»، «مرگ»، «بیساران» و دو تپه شرقی و غربی، که در حومه مریوان قرار دارند نشان‌دهنده سابقه‌ تاریخی مریوان‌ می‌باشد. شهر مریوان که بر سر راه تیسفون به آتشگاه شیر «آذرگشسب» (تخت سلیمان در شمال تکاب) قرار داشته، در عهد اشکانیان و ساسانیان مورد توجه بوده است. آثار باستانی باقیمانده از دوره‌ پارت‌ و ساسانی نشان می‌دهد این‌ شهر از نقاط‌ مهم‌ ایران‌ به حساب‌ می‌آمده است.

مریوان به‌دلیل داشتن قلعه‌های ’دژان’ و ’دزان ’ در قرن سوم ه.ق.بسیار معروف بود.

تأسیس قلعه‌ شاه‌آباد (دژ شاهپور) توسط ’فرهاد میرزا معتمدالدوله’ حاکم شهر به‌ فرمان ناصرالدین‌شاه قاجار در سال‌ 1282 ه.ق.دلیل آن شد که روستای کنار این‌ قلعه‌، ’قلعه‌ مریوان’ نام‌ گذاری شود. شهرستان مریوان تا سال‌ 1344 رسماً ’دژ شاهپور’ یا قلعه مریوان نامیده‌ می‌شد.

شهرستان قروه، موقعیت:

شهر قروه‌، مرکز این‌ شهرستان‌، در فاصله‌ 87 کیلومتری شمال‌ سنندج‌ و در مسیر همدان-سنندج‌ قرار گرفته‌ است‌.

شهر قروه از شمال به شهرستان بیجار، از شرق به استان همدان، از جنوب به شهرستان سنقر و از غرب به شهرستان سنندج محدود است.

شهرستان، قروه آب و هوا:

آب و هوای قروه در زمستان سرد و در تابستان خنک و معتدل است. این شهرستان در دشت وسیعی قرار گرفته است.

شهرستان قروه، چشمه‌ها و منابع آب:

معروفترین چشمه‌های شهرستان قروه عبارتند از:1-در بخش‌ جنوبی شهر قروه‌، سراب قروه‌ وجود دارد که قروه‌ کنار آن‌ ایجاد شده‌ است‌.
2- چشمه بابا گرگر: در شمال‌ شرق‌ شهرستان‌ قروه‌، چشمه’دنگز’ در روستای ’بابا گرگر’ قرار دارد. آب‌ چشمه‌ به‌ علت‌ وجود املاح‌ معدنی به‌ ویژه‌ گوگرد رنگین و مایل به رنگ سرخ‌ است‌.

3- سراب وینسار یکی دیگر از چشمه‌های قدیمی شهرستان‌ قروه‌، است‌.

شهرستان کامیاران:

شهرستان کامیاران، موقعیت:

این‌ شهرستان‌ از شمال‌ به‌ شهرستان‌ سنندج‌، از جنوب‌ به‌ کرمانشاه‌، از شرق‌ به‌ سنقر کلیایی و از غرب‌ به‌ پاوه‌ از استان‌ کرمانشاه‌ محدود است‌.شهرستان کامیاران، رود‌ها:
بخش شرقی و شمال شرقی کامیاران کوهستانی است. رودخانه کارود در شمال شهرستان کامیاران از شرق به طرف غرب آن جاری است.

شهرستان کامیاران، اماکن تاریخی:

مهمترین اماکن تاریخی شهرستان کامیاران عبارتند از:1ـ بقعه پیر عکاشه، مقبره
2ـ شیخ عباس کومایین

شهرستان بیجار:

شهرستان بیجار، موقعیت:

شهر بیجار در 140 کیلومتری شرقی سنندج قرار دارد. و بعد از شهر کرد، مرتفع‌ترین شهر ایران است. از شمال‌شرقی به استان زنجان، از شمال‌غرب به مراغه، از غرب به شهرستان دیواندره از جنوب به شهرستان قروه از جنوب شرقی به استان همدان محدود می‌شود.

شهرستان بیجار، مساحت:

بیجار 7730 کیلو متر مربع وسعت دارد.

شهرستان بیجار، تقسیمات کشوری:

مرکز این شهرستان، شهر بیجار است و شهرهای‌ آن یاسوکند و بابارشانی نام دارد.

شهرستان بیجار، مذهب:

مذهب عموم مردم این شهر شیعه می‌باشند.شهرستان، بیجار، آب و هوا:
بیجار با ارتفاع 1870متر از سطح دریا بعد از شهرکرد مرتفع‌ترین شهر ایران است. آب و هوای شهرستان بیجار زمستانها سرد و تابستانها معتدل می‌باشد.

شهرستان بیجار، کوهها:

سه رشته کوه اصلی در این شهرستان وجود دارد که عبارتند از.
1-کوههای شمالی در منتهی الیه شمال شهرستان قرار دارد. بلندترین قلل این رشته کوه عبارتند از: قله کوه امامزاده ایوب ‌انصار به ارتفاع 2512متر، قله زرنیخ به ارتفاع 3030 متر، قله کوه شاه‌نشین به ارتفاع 3200 متر.

2- کوههای مرکزی از شمال غرب به جنوب شرق امتداد یافته و مهمترین قلل آن عبارتند از: کوه سرقیصه به ارتفاع 2346متر، کوه نقاره کوب به ارتفاع 2234، کوه پنجه علی به ارتفاع 2407، کوه حمزه‌عرب به ارتفاع 2555، کوه تماشا به ارتفاع 2258 و کوه چنگ الماس به ارتفاع 2525متر می‌باشد.

3- رشته کوههای جنوبی که قله زیره‌کوه در آن دارای بالاترین ارتفاع 2642 متد می‌باشد.

شهرستان بیجار، رودها و چشمه‌ها:

سه رودخانه مهم در این شهرستان جاری است:1-رودخانه قزل اوزان: سرچشمه آن کوههای سارال و چهل چشمه، می‌باشد و با عبور از استان زنجان در منطقه منجیل با پیوستن به رودخانه شاهرود، رودخانه سفید رود

2ـ رودخانه تلوار
3ـ رودخانه گوه زن
شهرستان بیجار، اماکن تاریخی:
1--قلعه باستانی قمچقای بیجارکه بنای آن به سده‌های 8 و 9 قبل از میلاد می‌رسد و تا دوره ساسانی و بعد از آن مورد استفاده قرار داشته است. دره‌هایی عمیق اطراف قلعه وجود دارد که از یک طرف به دره‌ای موسوم به دره شاهان راه می‌برد.

2ـ برج‌ آشقون‌ بابا
3ـ برج‌ اوج‌ گنبدخان‌
4ـ برج‌ ینگی ارخ
5ـ حمام‌ حسن‌آباد
6ـ بازار بیجار
7ـ پل‌ صلوات‌آباد
8ـ پل‌ قجور
9ـ امامزاده‌ عقیل‌
10ـ بقعه‌ پیر خضر
11ـ مقبره‌ شیخ‌ فاضل‌ گروسی‌
12ـ چنگیز قلعه‌
13ـ قلعه‌ قم‌چقای‌
14ـ بافت‌ قدیمی شهر حسن‌ آباد یاسوکند
15ـ مسجد صلوات‌آباد واقع در رستای خسروآباد گروس
شهرستان بیجار، پیشینه تاریخی:
نام قدیمی بیجار، گروس بود، بیجار از واژه بیدزار یعنی محلی که‌ درختان‌ بید فراوان‌ دارد گرفته شده است. اما چون‌ در زبان‌ کردی به‌ جای ’زار’ ’جار’ گفته‌ می‌شود، ’بیدجار’ و ’بیجار’ نام‌ گرفته‌ است.

قدمت تاریخی این منطقه به هزاره سوم قبل از میلاد مسیح می‌رسد. در وسط شهر قلعه‌ای به‌ نام قلعه‌بانی (قلعه‌ بانو) از این دوره باقی مانده‌ است‌.

‌شهرستان بانه:

شهرستان بانه، موقعیت:

شهرستان بانه در فاصله 270 کیلومتری شمال غربی سنندج قرار دارد.

از شمال به ارتفاعات بانه و سقز و مهاباد، از جنوب به ارتفاعات بین بانه و دره شیلر (مرز ایران و عراق) از شرق به ارتفاعات سرشیو از شهرستان سقز، از غرب به کشور عراق و از شمال غربی به استان آذربایجان غربی محدود می‌شود. شهرستان‌ بانه‌ با کشور عراق هم‌مرز می‌باشد‌.

شهرستان‌ بانه، تقسمات کشوری:‌

شهرستان‌ بانه‌ دارای چهار شهر بانه‌، آرمرده‌، بوئین و کانی سور است‌.

شهرستان بانه، اماکن تاریخی:

مهمترین آثار تاریخی شهرستان بانه شامل: حمام‌ خدری و کوه‌ آربابا، دریاچه سد بانه، غار شوی و تفریح گاه سورین است.

شهرستان بانه، پیشینه تاریخی:

نام‌ اصلی شهر بانه‌ تا اواسط‌ قرن‌ سیزدهم‌ ه. ق.‌ ’به‌ روژ’ به‌ معنی آفتاب‌گیر بوده است. اما ریشه کلمه بانه از کلمه کردی بان به‌معنای بلندی و ارتفاع گرفته شده است و منظور از آن ارتفاعات بلندی است که دور تا دور شهر بانه را در بر گرفته است.

شهرستان دیواندره:

شهرستان‌ دیواندره‌، موقعیت:

این شهرستان در فاصله 99 کیلومتری شمال سنندج قرار دارد.
از شمال‌ به‌ شهرستان‌ تکاب‌ از استان آذربایجان شرقی، از شرق‌ به شهرستان بیجار، از جنوب‌ به‌ شهرستان سنندج‌، از غرب‌ به‌ شهرستان سقز و از جنوب‌ غربی به‌ بخش‌ سرشیو از شهرستان‌ مریوان‌ محدود می‌شود.

شهرستان دیواندره، کوه‌ها:

چهل‌ چشمه‌ از کوه‌های مرتفع‌ کردستان است که در منطقه‌ ’خورخوره’ شهرستان دیواندره‌ قرار دارد. نام چهل چشمه به سبب وجود آبشارها و چشمه‌های فراوان آن برای این کوه انتخاب شده است.

شهرستان دیواندره، رودها:

چشمه ها و آبشارهای کوه‌های چهل چشمه و سارال منشأء رودخانه‌ های جغاتو (جغتو) و سپید رود می‌باشد که بعد از پیوستن به رودخانه قزل اوزن و مشروب نمودن شهرستان بیجار با عبور از استان زنجان در منطقه منجیل، با پیوستن به رودخانه شاهرود، سفید رود را تشکیل می‌دهد و به دریای خزر می‌ریزد.

شهرستان دیواندره، اماکن تاریخی:

اماکن تاریخی این شهرستان عبارتند از:1ـ غار کرفتو در شمال دیواندره نزدیک روستای یوزش‌باش کندی، قرار دارد. طول غار حدود ۷۵۰ متر و چهار طبقه دارد. قدمت آن به ابتدای دوره اشکانی یعنی قرن سوم پیش از میلاد باز می‌گردد. بر سردر یکی از اتاق های طبقه سوم این غار کتیبه‌ای یونانی دیده می‌شود که آن را معبد هراکلس نام نهاده است.

2-رشته کوه چهل چشمه از مریوان و سقز شروع شده و دامنه غربی آن به داخل کشور عراق کشیده می‌شود.

شهرستان دیواندره، پیشینه تاریخی:

در قدیم‌ مقر حکومت‌ و جایگاه‌ قانون‌ و عدالت‌ بوده است که به همین دلیل ”عدلیه“ نامیده می‌شد. ’ دیواندره‌ در میان‌ ’دره’ و ’کوه’ قرار دارد. نام دیوان دره گرفته شده از همین پیشینه تاریخی می‌باشد.

شهرستان سقز:

شهرستان سقز، موقعیت:

از شمال‌ به‌ شهرستانهای مهاباد و مراغه‌ از آذربایجان غربی و شرقی، از شرق‌ به‌ شهرستان‌ دیواندره‌ و از غرب‌ به‌ بانه‌ از جنوب به کشور عراق (ارتفاعات شمالی و پیشرفتگی دره شیلر) محدود است‌.

شهرستان سقز، مساحت:

وسعت آن 4991 کیلومتر مربع است.

شهرستان سقز، تقسیمات کشوری:

سقز دارای سه بخش می‌باشد:1- بخش مرکزی شامل دهستانهای میرده ـ تموغه ـ سراو ترجان.

2- بخش زیویه به مرکزیت شهر صحب و شامل دهستانهای گل تپه ـ خورخوره ـ تیلکو ـ سنته.

3- بخش سرشیو به مرکزیت روستای حسن سالاران شامل دهستانهای چهل چشمه و قشلاق پل.

شهرستان سقز، زبان گفتاری:

زبان اهالی سقز کردی سورانی است شهرستان سقز، دین و مذهب:
دین مردم اسلام و پیرو تسنن (شافعی) می‌باشند.

شهرستان سقز، آب و هوا:

شهر سقز با ارتفاع 1500 متر از سطح دریا دارای آب و هوای سرد در زمستانها و تابستانهای نسبتاً گرم می‌باشد.

شهرستان سقز، کوهها:

اطراف شـهـرسـتان سـقـز را از شـمال کـوه‌های قـهـرمانان، ملا محـمـد، تـاوخ قـرآن، از شـرق کـوه کـیـله تـو و حاجـی تاوه از جـنـوب کـوه روش دژگاه و از غـرب کـوه بـنـفـشـه و آلـمـه لـو هم چون دیوار گرفته‌اند.
مـشـهـورتـریـن ایـن کـوهـها عـبارتـنـد از: نکـروز، یادگار، اسـتاد مـصـطـفـی، قـره قـا، در بخـش گه ورک و کوه‌های بخـتـیار، آ ژوان، تاقـه ره ش در بخش سـرشـیـو وکـوه چهـل چـشـمه در خـورخـوره وعــبـدالـرزاق در تـیـلـه کـوه.

شهرستان سقز، رودها:

رودخـانه‌های اصـلـی سـقـز عـبارتـنـد از:1- زریـنه رود که رودخـانه سـقـز هم نامـیـده مـی شـود از کـوهـهای خـان و کـوهـهای گـورک در شمال سقز سـرچـشـمه گرفته و از کنار شهر سقز بطرف جنوب جریان پیدا می‌کند.

2ـ رودخانه جـغــه تـو در فاصله پـانـزده کـیـلـومـتـری سـقـز با عبور از کـنار آباد یـهـای قـلعـه جـوقـه و درگاه سـلـیـمان به سمت جنوب سقز جریان پیدا می‌کند.

3-رودخـانه خـور خـوره از کـنار رسـتـمان و سـنـتـه بطـرف کـریـم آباد و بطرف جـنـوب سـقـز جریان پیدا می‌کند و با پیوستن به رودخانه‌های جغه‌تو و زریـنه رود تشکیل رودخانه واحدی را می‌دهند که به دریاچه ارومیه منتهی می‌شوند.

شهرستان سقز، آثار باستانی:

مهمترین آثار باستانی این شهرستان عبارتند از: بازار سقز، مسجد شیخ‌ مولانا آباد، مسجد جامع‌ تورجان‌، مسجد دو مناره‌، تپه‌ باستانی زبویه‌، کاروانسرای سقز.1- مسجد دو مناره در محله قدیمی سقز اواخر دوره افشاریه و اوایل دوره زندیه ساخته شده است. به‌دلیل داشتن دو مناره رفیع و بلند به مسجد دو مناره شهرت دارد.
2-بازار قدیمی سقز که در بخش مرکزی شهر قرار دارد.

3-قلعه باستانی زیویه که بر روی تپه‌ای نسبتاً بلند در جنوب شرقی سقز ساخته شده و قسمتهایی از آن تا به امروز باقی مانده است.

شهرستان سقز، پیشینه تاریخی:

بعد از اتحاد قبایل مادها شهر سقز با نام ’ایزیرتا’، به‌عنوان پایتخت‌ قوم ماد برگزیده شد. در این زمان سرکردگان ماد در اطراف شهر استحکاماتی بنا کردند که قلعه‌های ’زبویه’ و ’قپلانتوی’ باقیمانده این دوران می‌باشد. بعد از مادها، سکاها شهر را تجدید بنا کرده و هم‌چنان آن را پایتخت‌ خود انتخاب‌ کردند. ریشه کلمه شهرسقز همان (ساکز) می باشد که به قوم سکاها نسبت داده می‌شود.