17 ژانویهٴ 1946: با برگزاری نخستین اجلاس شورای امنیت سازمان ملل‌متحد در چرچ هاوس لندن؛ روندی شروع شد که تا امروز با صدور بیش از 2000 قطعنامه ادامه دارد. هدف جامعه بین‌المللی این بود که در دوران بعد از جنگ دوم جهانی از این طریق تلاش کند جنگ میان کشورها، درگیریهای محلی و اختلافات بین‌المللی را حل و فصل کند و از فجایعی مانند جنگهای جهانی و قتل‌عام‌ها جلوگیری نماید. البته نگاهی به تاریخ جنگها و قتل‌عامهایی که در مدت این 66سال صورت گرفته نشان می‌دهد که شورای امنیت ملل‌متحد به‌هدف خودش دست نیافته.
حیطه اختیارات شورای امنیت که در منشور سازمان ملل مورد تأکید قرار گرفته موارد زیر را در برمی‌گیرد:
اعزام نیروهای حافظ صلح
اعمال تحریمهای بین‌المللی
اعطای اجازهٴ به‌کارگیری نیروی نظامی
اختیارات نیروی نظامی از طریق قطعنامه‌های شورای امنیت اعمال می‌شوند.
بر اساس منشور سازمان ملل، نمایندگان اعضای شورای امنیت باید همواره در مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک حضور داشته باشند تا شورا بتواند در هر زمانی، اجلاس خود را تشکیل دهد. این اقدام برای جبران ضعف جامعه ملل صورت گرفته که اغلب نمی‌توانست به سرعت در قبال بحرانهای جهان واکنش نشان دهد.
پنج عضو دائم شورای امنیت که از بین قدرتهای پیروز جنگ دوم جهانی بودند، در تصمیم‌ها و رأی‌گیریها حق وتو دارند: آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین از پایان جنگ دوم جهانی تا کنون قوی‌ترین نیروهای نظامی را حفظ کرده‌اند. آنها هر سال در صدر جدول کشورهایی قرار می‌گیرند که بالاترین هزینه‌های نظامی را دارند.
مثلاً در سال 2011 این پنج کشور روی هم‌رفته در زمینه دفاعی، 1 تریلیون دلار هزینه کردند؛ یعنی 60 درصد هزینه‌های نظامی جهان که بیش از چهل درصدش مربوط به آمریکاست.
آمریکای لاتین و حوزه کارائیب
منطقهٴ ”اروپای غربی و سایر کشورها“
منطقهٴ ”اروپای شرقی“ هم دارای یک عضو است.
یکی از اعضای غیردائم همواره یک کشور عربی؛ یا از منطقهٴ آسیا و یا از آفریقاست.
ریاست شورای امنیت به‌صورت دوره‌یی و به مدت یک ماه انتخاب می‌شود. نقش رئیس شورای امنیت شامل تنظیم برنامه، ریاست اجلاس و زیر نظر داشتن هر گونه بحران است. ریاست شورا به‌طور چرخشی و به ترتیب الفبای زبان انگلیسی نام کشورهای عضو واگذار می‌شود.
شرکت در بحثها و مذاکرات شورای امنیت نه تنها برای دولتها بلکه برای برخی سازمانهای آزادیبخش که مورد شناسایی قرار گرفته‌اند امکان‌پذیراست؛ مانند سازمان آزادیبخش فلسطین که به‌عنوان ناظر در سازمان ملل حضور دارد.
در چنین شرایطی شورا به ارائهٴ توصیه محدود نمی‌شود و می‌تواند دست به اقدام بزند؛ از جمله به‌کارگیری نیروی نظامی برای ”حفظ و برقراری صلح و امنیت بین‌المللی“.
فصل هفتم بنیاد قانونی چنین عملیاتی بوده است:
عملیات نظامی سازمان ملل در کره در سال 1950 حین جنگ کره
بکارگیری نیروهای ائتلاف در عراق و کویت در سال 1991
بکارگیری نیروهای ائتلاف در لیبی در سال 2011
منشور ملل‌متحد در زمینه امنیت بین‌المللی این اختیارات یا وظایف را نیز برای شورای امنیت مشخص کرده است:
تحقیق بر سر هر گونه شرایطی که صلح بین‌المللی را در معرض خطر قرار دهد
فراخوان به اعضا برای توقف کامل یا بخشی از روابط اقتصادی و نیز ارتباطات دریایی، هوایی، پستی و بی‌سیمی یا قطع روابط دیپلوماتیک با یک دولت متجاوز
اعضای شورای امنیت همچنین دبیرکل جدید سازمان ملل را به مجمع عمومی پیشنهاد می‌کنند.
اما وقتی شورا نمی‌تواند بر سر تصویب یک قطعنامه به توافق برسد، این امکان برای ریاستش وجود دارد که به جای قطعنامه، یک بیانیه صادر کند که به‌اتفاق آرا به تصویب می‌رسد. هدف چنین بیانیه‌هایی اعمال فشار سیاسی و در واقع هشداری است مبنی بر این‌که شورای امنیت موضوع مربوطه را تحت نظر دارد و می‌تواند دست به اقدامات بعدی بزند.
هر گونه پیشنهادی برای تغییر سازماندهی شورای امنیت، مستلزم آرای مثبت دو سوم مجمع عمومی سازمان ملل می‌باشد.
قتل‌عام سربرنیتسا؛ بزرگترین قتل‌عام در قارهٴ اروپا بعد از جنگ دوم جهانی است: کشتار جمعی مسلمانان بوسنیایی توسط نیروهای صرب در حالی صورت گرفت که سربرنیتسا یک ”منطقهٴ امن“ سازمان ملل اعلام شده بود و حتی توسط 400تن از نیروهای حافظ صلح هلندی ”حفاظت“ می‌شد.
قتل‌عام در رواندا هم نمونه دیگری از بی‌عملی شورای امنیت و سازمان ملل‌متحد بود. این جنایت علیه بشریت هم در مقابل چشم ناظران ملل‌متحد صورت گرفت.
در سریلانکا هم قتل‌عام دهها هزار تن از ببرهای تامیل در مقابل چشم کارکنان سازمان ملل‌متحد صورت گرفت اما هیچ اقدامی برای جلوگیری از این نسل‌کشی صورت نگرفت و شورای امنیت هم هیچ اقدامی نکرد.
اما تکان‌دهنده‌تر از همه اینها، قتل‌عام مردم سوریه است که به‌دلیل بی‌عملی شورای امنیت هر روز ابعاد فاجعه‌بارتری به خود می‌گیرد. تا کنون بیش از 100هزار تن از مردم سوریه قتل‌عام شده‌اند اما شورای امنیت حتی یک قطعنامه برای توقف کشتار صادر نکرده است. و قطعنامه‌های این شورا توسط روسیه و چین را عامل این وضعیت می‌دانند. البته برخی نیز می‌گویند آمریکا هم در پشت روسیه مخفی شده است.
رویکرد شورای امنیت به فاجعه‌یی که در سوریه جریان دارد به گفته ناظران یک لکه ننگ بر کارنامه‌این ارگان بین‌المللی است.
ژوین 1946: قطعنامه شمارهٴ 7 شورای امنیت: محکومیت رژیم فرانکو در اسپانیا، ادامه نظارت بر وضعیت
ژانویه 1947: شورای امنیت آتش‌بسی را میان هند و پاکستان بر سر کشمیر، تصویب می‌کند
ژانویهٴ 1948: اولین عملیات نیروهای حافظ صلح در خاورماینه / جنگ اعراب-اسراییل
ژانویهٴ 1965: شورای امنیت تعداد اعضای غیردایم را افزایش می‌دهد؛ شورا دارای 15 عضو می‌شود
دسامبر 1979: قطعنامه 461 شورای امنیت: محکومیت رژیم ایران به‌دلیل ادامه نگهداری پرسنل سفارت آمریکا به‌صورت گروگان
ژوییة 1982: قطعنامه 514 شورای امنیت: فراخوان به پایان خصومتها در جنگ ایران-عراق
اکتبر 1983: قطعنامه 540 شورای امنیت: محکومیت جنگ ایران-عراق
اکتبر 1986: قطعنامه 588: فراخوان به پایان جنگ بین رژیم ایران و عراق
اوت 1990: قطعنامه 661: تحریمها علیه عراق به‌دلیل اشغال کویت
نوامبر 1990: شورای امنیت اشغال کویت توسط عراق را بررسی می‌کند و به‌کارگیری ”تمامی شیوه‌های ضروری“ را برای تضمین اجرای قطعنامه‌ها تا ضرب‌الاجل 15ژانویه 1991 مجاز می‌شمارد
ژوییه 2006: قطعنامه 1696: از رژیم ایران می‌خواهد فعالیتهای غنی‌سازی اورانیوم را پایان بدهد
فوریه 2011: قطعنامه 1970: اعمال تحریم بر رژیم معمر قذافی در لیبی به‌دلیل تلاشش برای فرونشاندن یک قیام
مارس 2011: قطعنامه 1973: به‌کارگیری یک منطقهٴ پروازممنوع بر فراز لیبی را مجاز می‌شمارد که وظیفه روشن آن، حفاظت از جمعیت غیرنظامی است
12مهر 1390 / 4اکتبر 2011 و 15بهمن 1390 / 4فوریه 2011 و ۲۹ تیر 1391/ ۱۹ ژوئیه 2012: وتوی سه قطعنامه شورای امنیت توسط روسیه و چین هر گونه تصمیم‌گیری در مورد سوریه را به بن‌بست می‌کشاند و به چراغ سبزی برای گسترش کشتار مردم توسط بشار اسد تبدیل می‌شود.
18تیر92 9ژوئیه 2013هم روسیه قطعنامه‌یی را برای رساندن کمکهای فوری انسان دوستانه به مردم حمص سوریه وتو کرد. مردمی که توسط رژیم اسد و حزب‌الشیطان لبنان قتل‌عام می‌شوند. روسیه به این ترتیب پشتیبانی سیاسی برای بشار اسد را فراهم می‌کند تا با دست باز به جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی در سوریه دست بزند.
شکل‌گیری شورای امنیت
مطابق منشور ملل متحد، شورای امنیت یکی از ارگانهای اصلی سازمان ملل‌متحد به‌شمار می‌رود و وظیفه آن پاسداری از صلح و امنیت بین‌المللی است. از زمان برگزاری نخستین اجلاس این شورا، تا کنون اجلاس شورای امنیت در شهرهای مختلف جهان مثل پاریس یا آدیس آبابا پایتخت اتیوپی برگزار شده است. اما بیشترین اجلاس‌ها در مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک برگزار می‌شود.حیطه اختیارات شورای امنیت که در منشور سازمان ملل مورد تأکید قرار گرفته موارد زیر را در برمی‌گیرد:
اعزام نیروهای حافظ صلح
اعمال تحریمهای بین‌المللی
اعطای اجازهٴ به‌کارگیری نیروی نظامی
اختیارات نیروی نظامی از طریق قطعنامه‌های شورای امنیت اعمال می‌شوند.
اعضای شورای امنیت
شورای امنیت 15 عضو دارد: پنج عضو دائم و ده عضو انتخابی غیردائم که هر بار برای یک دورهٴ دو ساله انتخاب میشوندبر اساس منشور سازمان ملل، نمایندگان اعضای شورای امنیت باید همواره در مقر اصلی سازمان ملل در نیویورک حضور داشته باشند تا شورا بتواند در هر زمانی، اجلاس خود را تشکیل دهد. این اقدام برای جبران ضعف جامعه ملل صورت گرفته که اغلب نمی‌توانست به سرعت در قبال بحرانهای جهان واکنش نشان دهد.
پنج عضو دائم شورای امنیت که از بین قدرتهای پیروز جنگ دوم جهانی بودند، در تصمیم‌ها و رأی‌گیریها حق وتو دارند: آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین از پایان جنگ دوم جهانی تا کنون قوی‌ترین نیروهای نظامی را حفظ کرده‌اند. آنها هر سال در صدر جدول کشورهایی قرار می‌گیرند که بالاترین هزینه‌های نظامی را دارند.
مثلاً در سال 2011 این پنج کشور روی هم‌رفته در زمینه دفاعی، 1 تریلیون دلار هزینه کردند؛ یعنی 60 درصد هزینه‌های نظامی جهان که بیش از چهل درصدش مربوط به آمریکاست.
اعضای غیردائم شورای امنیت
ده عضو شورای امنیت توسط مجمع عمومی برای یک دورهٴ دو ساله انتخاب می‌شوند؛ هر سال پنج عضو انتخاب می‌گردند؛ این دوره هر بار در روز اول ژانویه شروع می‌شود. بر اساس سهمیه‌بندی مناطق، قارهٴ آفریقا 3 عضو دارد و این منطقه‌ها هر کدام دارای دو عضو اند: آسیاآمریکای لاتین و حوزه کارائیب
منطقهٴ ”اروپای غربی و سایر کشورها“
منطقهٴ ”اروپای شرقی“ هم دارای یک عضو است.
یکی از اعضای غیردائم همواره یک کشور عربی؛ یا از منطقهٴ آسیا و یا از آفریقاست.
ریاست شورای امنیت به‌صورت دوره‌یی و به مدت یک ماه انتخاب می‌شود. نقش رئیس شورای امنیت شامل تنظیم برنامه، ریاست اجلاس و زیر نظر داشتن هر گونه بحران است. ریاست شورا به‌طور چرخشی و به ترتیب الفبای زبان انگلیسی نام کشورهای عضو واگذار می‌شود.
نحوه حضور کشورها در شورای امنیت
علاوه بر اعضای شورای امنیت، هر کشوری که عضو سازمان ملل باشد، می‌تواند با تأیید شورا در بحثهایی که مشخصاً به منافع آن مربوط است، شرکت کند. وزرای خارجه و سران دولتها هم خیلی اوقات برای بحث بر سر مسایل مختلف در شورای امنیت حضور می‌یابند.شرکت در بحثها و مذاکرات شورای امنیت نه تنها برای دولتها بلکه برای برخی سازمانهای آزادیبخش که مورد شناسایی قرار گرفته‌اند امکان‌پذیراست؛ مانند سازمان آزادیبخش فلسطین که به‌عنوان ناظر در سازمان ملل حضور دارد.
وظایف شورای امنیت
فصل ششم منشور ملل متحد، نقش شورای امنیت را در حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافات بین‌المللی مشخص می‌کند. توصیه‌هایی که تحت این فصل صورت می‌گیرد، برای اعضای سازمان ملل الزام‌آور نیست. اما بر اساس فصل هفتم، شورای امنیت به‌ویژه در شرایط فوق‌العاده از قدرت تصمیم‌گیری گسترده‌تری برخوردار است. به‌طور مشخص در این شرایط: تهدید صلح، نقض صلح یا اعمال تجاوزکاران در کادر تصمیم‌گیری این شوراست.در چنین شرایطی شورا به ارائهٴ توصیه محدود نمی‌شود و می‌تواند دست به اقدام بزند؛ از جمله به‌کارگیری نیروی نظامی برای ”حفظ و برقراری صلح و امنیت بین‌المللی“.
فصل هفتم بنیاد قانونی چنین عملیاتی بوده است:
عملیات نظامی سازمان ملل در کره در سال 1950 حین جنگ کره
بکارگیری نیروهای ائتلاف در عراق و کویت در سال 1991
بکارگیری نیروهای ائتلاف در لیبی در سال 2011
منشور ملل‌متحد در زمینه امنیت بین‌المللی این اختیارات یا وظایف را نیز برای شورای امنیت مشخص کرده است:
تحقیق بر سر هر گونه شرایطی که صلح بین‌المللی را در معرض خطر قرار دهد
فراخوان به اعضا برای توقف کامل یا بخشی از روابط اقتصادی و نیز ارتباطات دریایی، هوایی، پستی و بی‌سیمی یا قطع روابط دیپلوماتیک با یک دولت متجاوز
اعضای شورای امنیت همچنین دبیرکل جدید سازمان ملل را به مجمع عمومی پیشنهاد می‌کنند.
تصمیم‌گیری در شورای امنیت
طبق مادهٴ 27 منشور سازمان ملل، تصمیمات شورای امنیت باید برای تصمیم‌گیری بر سر تمامی موضوعات محتوایی رأی مثبت 9 کشور عضو را دریافت کند. اما اگر تنها یکی از اعضای دائم رأی منفی بدهد، حتی اگر پیش‌نویس یک قطعنامه آرای مثبت هر 14عضو دیگر را داشته باشد، چیزی به‌تصویب نخواهد رسید. رأی منفی اعضای دائم به‌معنی وتو کردن هر تصمیم یا قطعنامه‌یی است.اما وقتی شورا نمی‌تواند بر سر تصویب یک قطعنامه به توافق برسد، این امکان برای ریاستش وجود دارد که به جای قطعنامه، یک بیانیه صادر کند که به‌اتفاق آرا به تصویب می‌رسد. هدف چنین بیانیه‌هایی اعمال فشار سیاسی و در واقع هشداری است مبنی بر این‌که شورای امنیت موضوع مربوطه را تحت نظر دارد و می‌تواند دست به اقدامات بعدی بزند.
درخواست اصلاح ساختار شورای امنیت
تا کنون درخواستهای زیادی برای اصلاح ساختار شورای امنیت وجود داشته که معروف‌ترین آن از سوی کشورهای موسوم به گروه 4 یعنی؛ برزیل، آلمان، هند و ژاپن بوده است. سالهاست که این کشورها از تلاش یکدیگر برای دریافت یک کرسی دائم در شورای امنیت حمایت کرده‌اند؛ اما با مخالفت جدی اعضای مختلف سازمان ملل مواجه بوده‌اند.هر گونه پیشنهادی برای تغییر سازماندهی شورای امنیت، مستلزم آرای مثبت دو سوم مجمع عمومی سازمان ملل می‌باشد.
بی‌عملی شورای امنیت
یک موضوع جنجالی در ارتباط با شورای امنیت، پرونده‌هایی است که در آن، قطعنامه‌های شورا نقض شده، اما طرف‌حساب‌ها با پیآمد جدی‌یی مواجه نشده‌اند.قتل‌عام سربرنیتسا؛ بزرگترین قتل‌عام در قارهٴ اروپا بعد از جنگ دوم جهانی است: کشتار جمعی مسلمانان بوسنیایی توسط نیروهای صرب در حالی صورت گرفت که سربرنیتسا یک ”منطقهٴ امن“ سازمان ملل اعلام شده بود و حتی توسط 400تن از نیروهای حافظ صلح هلندی ”حفاظت“ می‌شد.
قتل‌عام در رواندا هم نمونه دیگری از بی‌عملی شورای امنیت و سازمان ملل‌متحد بود. این جنایت علیه بشریت هم در مقابل چشم ناظران ملل‌متحد صورت گرفت.
در سریلانکا هم قتل‌عام دهها هزار تن از ببرهای تامیل در مقابل چشم کارکنان سازمان ملل‌متحد صورت گرفت اما هیچ اقدامی برای جلوگیری از این نسل‌کشی صورت نگرفت و شورای امنیت هم هیچ اقدامی نکرد.
اما تکان‌دهنده‌تر از همه اینها، قتل‌عام مردم سوریه است که به‌دلیل بی‌عملی شورای امنیت هر روز ابعاد فاجعه‌بارتری به خود می‌گیرد. تا کنون بیش از 100هزار تن از مردم سوریه قتل‌عام شده‌اند اما شورای امنیت حتی یک قطعنامه برای توقف کشتار صادر نکرده است. و قطعنامه‌های این شورا توسط روسیه و چین را عامل این وضعیت می‌دانند. البته برخی نیز می‌گویند آمریکا هم در پشت روسیه مخفی شده است.
رویکرد شورای امنیت به فاجعه‌یی که در سوریه جریان دارد به گفته ناظران یک لکه ننگ بر کارنامه‌این ارگان بین‌المللی است.
مهمترین اجلاسهای شورای امنیت
ژانویه 1946: برگزاری اولین اجلاس مجمع عمومی ملل‌متحد در لندن؛ اعضای شورای امنیت برای نخستین بار در این جلسه دیدار کردند.ژوین 1946: قطعنامه شمارهٴ 7 شورای امنیت: محکومیت رژیم فرانکو در اسپانیا، ادامه نظارت بر وضعیت
ژانویه 1947: شورای امنیت آتش‌بسی را میان هند و پاکستان بر سر کشمیر، تصویب می‌کند
ژانویهٴ 1948: اولین عملیات نیروهای حافظ صلح در خاورماینه / جنگ اعراب-اسراییل
ژانویهٴ 1965: شورای امنیت تعداد اعضای غیردایم را افزایش می‌دهد؛ شورا دارای 15 عضو می‌شود
دسامبر 1979: قطعنامه 461 شورای امنیت: محکومیت رژیم ایران به‌دلیل ادامه نگهداری پرسنل سفارت آمریکا به‌صورت گروگان
ژوییة 1982: قطعنامه 514 شورای امنیت: فراخوان به پایان خصومتها در جنگ ایران-عراق
اکتبر 1983: قطعنامه 540 شورای امنیت: محکومیت جنگ ایران-عراق
اکتبر 1986: قطعنامه 588: فراخوان به پایان جنگ بین رژیم ایران و عراق
اوت 1990: قطعنامه 661: تحریمها علیه عراق به‌دلیل اشغال کویت
نوامبر 1990: شورای امنیت اشغال کویت توسط عراق را بررسی می‌کند و به‌کارگیری ”تمامی شیوه‌های ضروری“ را برای تضمین اجرای قطعنامه‌ها تا ضرب‌الاجل 15ژانویه 1991 مجاز می‌شمارد
ژوییه 2006: قطعنامه 1696: از رژیم ایران می‌خواهد فعالیتهای غنی‌سازی اورانیوم را پایان بدهد
فوریه 2011: قطعنامه 1970: اعمال تحریم بر رژیم معمر قذافی در لیبی به‌دلیل تلاشش برای فرونشاندن یک قیام
مارس 2011: قطعنامه 1973: به‌کارگیری یک منطقهٴ پروازممنوع بر فراز لیبی را مجاز می‌شمارد که وظیفه روشن آن، حفاظت از جمعیت غیرنظامی است
12مهر 1390 / 4اکتبر 2011 و 15بهمن 1390 / 4فوریه 2011 و ۲۹ تیر 1391/ ۱۹ ژوئیه 2012: وتوی سه قطعنامه شورای امنیت توسط روسیه و چین هر گونه تصمیم‌گیری در مورد سوریه را به بن‌بست می‌کشاند و به چراغ سبزی برای گسترش کشتار مردم توسط بشار اسد تبدیل می‌شود.
18تیر92 9ژوئیه 2013هم روسیه قطعنامه‌یی را برای رساندن کمکهای فوری انسان دوستانه به مردم حمص سوریه وتو کرد. مردمی که توسط رژیم اسد و حزب‌الشیطان لبنان قتل‌عام می‌شوند. روسیه به این ترتیب پشتیبانی سیاسی برای بشار اسد را فراهم می‌کند تا با دست باز به جنایت علیه بشریت و جنایت جنگی در سوریه دست بزند.
